۳-۱– ۹ سطح تجزیه و تحلیل اطلاعات
داده ها در بخش کمی این تحقیق در سطح «خرد» مورد تجزیه و تحلیل قرار خواهند گرفت.
۳-۱– ۱۰ تکنیکهای آماری مورد استفاده در توصیف و تحلیل اطلاعات
برای تجزیه و تحلیل داده ها در این پژوهش، از دو دسته تکنیکهای آمار توصیفی و استنباطی استفاده خواهد شد. آمار توصیفی را عمدتاً مفاهیمی از قبیل جدول توزیع فراوانی و نسبتهای توزیع، نمایش هندسی و تصویری توزیع، اندازه های گرایش به مرکز، اندازه های پراکندگی و نظایر آن تشکیل میدهد که از این میان، در فصل چهارم به استفاده از جداول و نمودارهای توزیع فراوانی اکتفا شده است. در بخش آمار استنباطی، از آزمون t، آزمون خی دو، همبستگی و تحلیل رگرسیون جهت بررسی رابطه بین متغیرها و تبیین تغییرات متغیر وابسته از طریق متغیرهای مستقل استفاده شده است.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
۳-۱-۱۱ محدودیتهای روششناختی تحقیق
عدم دسترسی به پاسخگویان به دلیل تقارن اجرای پرسشنامه با فصل تابستان و تعطیلی دانشگاهها، یکی از محدودیتهای پژوهش به شمار میرود. همچنین بیدقتی در پاسخ دادن به سوالات (تعداد زیادی از پرسشنامه ها به دلیل مشکلات ناشی از بی دقتی از محاسبات آماری حذف شد)، عدم پاسخگویی به پرسشنامه (تعدادی از پرسشنامه های توزیع شده، به صورت سفید جمعآوری گردید) و یا پاسخگویی یکسان به همه سوالات از محدودیتهای دایمی استفاده از تکنیک پرسشنامه در تحقیقات پیمایشی است. دیپلماسی شهروندی و مفاهیم مرتبط با آن، از جمله موضوعاتی است که در منابع حوزه های روابط بین الملل، علوم ارتباطات و علوم سیاسی کمتر به آن پرداخته شده است. لذا کمبود منابع، مطالب و مقاله های نزدیک و مرتبط با موضوع پژوهش، چه به زبان فارسی و چه به زبان انگلیسی اعم از تالیف و ترجمه، موجب طولانی شدن زمان نگارش و تدوین ادبیات موضوع گردید.
این پژوهش فقط به منظور بررسی و معرفی مفهوم دیپلماسی شهروندی، ابعاد آن و همچنین بررسی توصیفی وضعیت فعالیت شهروندان تهرانی در چهارچوب دیپلماسی شهروندی در فضای مجازی انجام یافته است و محقق درصدد نبوده تا تاثیر عوامل تاثیرگذار در این خصوص را به طور کمی اندازه گیری و بررسی نماید. قطعاً عوامل دیگری نیز نقش قابل توجهی در این حوزه دارند که میتوان در تحقیقات دیگر، آنها را مورد بررسی قرار داد. اما به توصیه اساتید محترم راهنما و مشاور، متغیرهایی همچون جنس، سن و تحصیلات در این تحقیق وارد شد و تاثیرگذاری آنها بر میزان فعالیت پاسخگویان مورد بررسی قرار رفت. از سویی محقق نیز درصدد برآمد تا دیدگاه مخاطبان را در خصوص تاثیرگذاری فعالیتهای دیپلماسی شهروندی بر سیاست خارجی را نیز جویا شود، لذا در بخشی از پرسشنامه، سوالات مربوط به این مبحث نیز گنجانده شد.
جمعیت نمونه این پژوهش از کلانشهر تهران انتخاب شده است و شرایط فرهنگی-اجتماعی، سیاسی و اقتصادی این شهر با سایر شهرهای ایران به ویژه با شهرهای کوچک در خصوص دسترسی به تکنولوژی های نوین ارتباطی متفاوت است. لذا نمی توان نتایج و یافتههای این پژوهش را به سایر شهرها و در مجموع به کل کشور تعمیم داد. نتایج این پژوهش فقط برای شهر تهران قابل تعمیم است.
۳ -۲ بخش دوم: روش تحقیق کیفی
۳ -۲ -۱ روش تحقیق کیفی
روش تحقیق کیفی، یک روش علمی است. رویههای آن طوری طراحی شده که اگر به دقت تعقیب شود با انجام کار علمی «خوب» تلاقی می کند. اصولی مانند اعتبار، اثباتپذیری، سازگاری مشاهده و نظریه، قدرت تعمیمدهندگی، قابلیت بازآفرینی، دقت، قاطعیت و امکان قرائتهای گوناگون، از اعتبار علمی آن نمیکاهد. خلاقیت از اجزای مهم روش تحقیق کیفی است. این روشها، محقق را مجبور میسازد تا پیشفرضها را درهم شکند و از عناصر قدیمی، نظمی نو بسازد. انعطافپذیری در روش تحقیق کیفی و داشتن امکان ابتکار، دلیلی بر غیرعلمی بودن این روش نیست. چه بسا کسانی که معتقدند این ویژگیها روش کیفی را غنیتر نیز میسازد. به هر حال، محقق در روشی که اتخاذ می کند، ملزم به پیروی از اصول علمی شناخته شده است. (محمدی، ۱۳۹۰، ص ۱۱۵)
اصولی که محقق در انجام این بخش از پژوهش ملزم به پیروی از آنها بوده است، در ادامه این فصل مورد بررسی و توضیح قرار گرفتهاند.
۳ -۲ -۲ روش گردآوری اطلاعات: مصاحبه
گردآوری اطلاعات در روش تحقیق کیفی می تواند به وسیله مصاحبه، مشاهده و یا مشاهده مشارکتی صورت گیرد. مصاحبه، عامترین روش گردآوری اطلاعات در تحقیقات کیفی است که این نوع تحقیقات را اصطلاحا «روش تحقیق مصاحبهای» نیز مینامند. مصاحبه را «گفت و شنود هدفمند» نامیدهاند، به این معنا که محقق با هدف کسب اطلاعات درباره موضوعی خاص با مصاحبه شونده صحبت می کند. (محمدی، ۱۳۹۰، ص ۷۹)
مصاحبه عمیق یکی از روشهای شناختهشدهای است که به هنگام جمعآوری داده ها به صورت فزآیندهای مورد استفاده قرار میگیرد. پژوهشگران، مصاحبه عمقی را به عنوان استراتژی کلی یا از میان چند روش موجود، به عنوان یکی از روشهای جمعآوری داده ها مورد استفاده قرار می دهند. (مارشال و راسمن، ۱۳۷۷، ص ۱۱۱)
مصاحبه انواع مختلفی دارد که عبارتند از: مصاحبه منتظم، که در آن سؤالات و طرز مصاحبه، همه از پیش طراحی شده است و مصاحبه غیرمنتظم که در آن درجهای از انعطافپذیری وجود دارد و مصاحبه شونده مجبور نیست سؤالات و چندوچون روند مصاحبه را از پیش طراحی کند. انتخاب هر کدام از این روشها، به اهداف، امکانات و محدودیتهای موجود بستگی دارد.
در این تحقیق برای گردآوری داده ها در بخش روش تحقیق کیفی، از مصاحبه استفاده گردید. مصاحبه های انجام شده عمدتا از نوع غیرمنتظم بوده است تا مصاحبه شوندگان بتوانند کلیه اطلاعات خود را در چهارچوب موضوع مورد پژوهش ارائه دهند، با این وجود، چند سوال از پیش طراحی شدهای نیز در حین انجام مصاحبه مطرح و پاسخ سوالات نیز دریافت گردیده است.
۳ -۲ -۳ نمونه گیری
در تحقیق کیفی نیز مانند تحقیق کمی، به نمونه گیری نیاز است. استراس و کوربین معتقدند: در تحقیق کیفی، هدف محقق شناسایی، رشد و مرتبط کردن مفاهیم با یکدیگر است. لذا وقتی که میگوییم باید به نمونه گیری نظری پرداخت، یعنی باید بر مبنای مفاهیمی که از دیدگاه نظری به نظریه مورد نظر محقق مربوطاند، نمونه گیری شود. این بدان معناست که اولا، مفاهیم در هنگام مقایسه موارد یا تکرار میشوند یا به صورت قابل ملاحظهای غایباند و ثانیا در جریان کدگذاری، آن مفاهیم مقام مقوله را به خود میگیرند. (استراس و کوربین، ۱۳۷۷، ص ۱۷۷)
نمونه گیری مفهومی، یعنی انتخاب گروه ها یا مقولاتی برای مطالعه بر مبنای ارتباط آنها با سؤال تحقیق، موضوع نظری و چهارچوب تحلیلی و مهمتر از همه توضیح و تبیینی که محقق میخواهد ارائه دهد. (محمدی، ۱۳۹۰، ص ۷۰) با توجه به این اصول، رویه عملی نمونه گیری مفهومی را میتوان به شرح زیر در نظر گرفت:
ابتدا باید گروه، افراد یا صحنهای که بر اساس مسئله تحقیق و سؤالات تحقیقی مشخص میشوند، انتخاب نمود تا معلوم شود که کسب چه اطلاعاتی و از چه منابعی ضروری است.
پس از مرحله شناسایی، قدم بعدی، یافتن کسانی است که میتوانند به سؤالات تحقیق جواب بدهند. آنان در مورد مقولات تعیین شده، صاحبنظراند و چه بسا بتوانند در کشف هر چه بیشتر مقولات و مفاهیم جدید به
محقق کمک کنند. دیدارها و گفتگوها می تواند به صورت منظم و نظامند و گاهی حتی به طور اتفاقی و برنامه ریزی نشده رخ دهد. (محمدی، ۱۳۹۰، ص ۶۷)
در این پژوهش، ابتدا بر اساس مسئله تحقیق و سوالات مورد نظر در این حوزه، کسب اطلاعات از محققان و اندیشمندان سه حوزه روابط بینالملل، علوم سیاسی و علوم ارتباطات ضروری شناخته شد.
در مرحله بعدی، برای یافتن کسانیکه بتوانند به سؤالات تحقیق جواب بدهند و در مورد مقولات تعیین شده، صاحبنظر باشند، با تعدادی از افراد جمعه آماری تماس حاصل گردید و چنانچه فرد مورد نظر، تمایل و آمادگی خود را در خصوص انجام مصاحبه اعلام مینمود، دیدارها و گفتگوها از پیش تعیین شده و در پاره ای موارد حتی به صورت اتفاقی، انجام گردید.
۳ -۲ -۴ نمونه گیری در کدگذاری باز
هدف کدگذاری باز، کشف، نامگذاری و شناسایی پدیده ها و همچنین گسترش مقولات با توجه به خصوصیات و ابعاد آنهاست. هدف نمونه گیری در انجام کدگذاری باز، کشف هر چه بیشتر مقولات مربوطه، به همراه خصوصیات و ابعاد آنهاست. در نتیجه، نمونه گیری در این مرحله از تحقیق باز است. نمونه گیری از افراد، مکانها و شرایطی که بیشترین فرصت را برای گردآوری مرتبطترین داده ها درباره پدیده تحت مطالعه فراهم می کند، مهیاست. این نوع نمونه گیری نیازمند میزان قابل ملاحظهای مصاحبه و یا مشاهده مصاحبه و یا مشاهده است و باید بتوانیم افراد، اسناد و مکانهایی را که جهت پیدا کردن مفاهیم به آنها روی میآوریم، به درستی تشخیص دهیم. (استراس و کوربین، ۱۳۹۰، ص ۱۸۰)
یکی از روشهای انجام نمونه گیری باز جمعآوری اطلاعات به صورت منظم (سیستماتیک) یعنی تهیه فهرستی از افراد و مکانهایی است که محقق باید برای گردآوری داده ها راجع به موضوع تحقیق به سراغ آنها برود. بر همین اساس فهرستی از اسامی متخصصان و اندیشمندانی که در مورد مقولات تعیین شده، صاحبنظر بوده و همچنین در برهه زمانی انجام تحقیق در دسترس بوده اند، فراهم شد. مقدمات انجام مصاحبه در مورد فهرست افراد مورد نظر به اجرا درآمد و در وقت و مکان مناسب، از آنها مصاحبه به عمل آمد.
داده های مربوط به نمونه گیری حتی ممکن است بعضی اوقات کاملا به صورت تصادفی ظاهر شوند. در ارتباط با نمونه این تحقیق، محقق علاوه بر افراد موجود در فهرست نمونه، با کسانی که به طور تصادفی با آنان مواجه شده و قادر به پاسخگویی به سوالات تحقیق بودند، مصاحبه نموده است. سه مورد از نمونه فوق را اینگونه افراد تشکیل میدادند. ضمن اینکه، لازم به ذکر است نظرات دو نفر از صاحبنظران و متخصصان از طریق مصاحبه هایی که در نشریات به چاپ رسیده و در ارتباط با موضوع بوده است، استخراج شده است.
۳ -۲ -۵ تعیین حجم نمونه با بهره گرفتن از روش اشباع نظری
معمولا در تحقیقات پیمایشی، به تعداد نمونهها در نمونه گیری توجه زیادی می شود. در روش کیفی نیز، وقتی تحقیق در جامعهای نسبتا بزرگ صورت گیرد، محقق ناچار به نمونه گیری خواهد بود؛ زیرا پرداختن به همه موارد ممکن نیست. پس از انجام نمونه گیری، محقق با مسئله حجم نمونه مواجه می شود. در روش تحقیق کیفی گفته می شود، نمونه گیری آنقدر باید ادامه یابد تا محقق به اشباع نظری برسد. یعنی تا موقعی که به نظر نمیرسد داده های جدید در ارتباط با مقوله پدید آید. (استراس و کوربین، ۱۳۹۰، ص ۱۸۷) به عبارتی، گردآوری اطلاعات باید تا موقعی که افزایش اطلاعات، مفاهیم و مقولات جدیدی به دست ندهد، ادامه یابد. با اینکه در انجام این کار، اطمینان صددرصد هیچگاه حاصل نمی شود، به هر حال محقق باید آنقدر نمونه گیری کند تا خود و خوانندگانش متقاعد شوند چیزی جا نمانده است. لازم به ذکر است درجه اشباع نظری به بزرگی جامعه مورد مطالعه و مسئله تحقیق بستگی دارد. هر چه جامعهای بزرگتر باشد، محقق دیرتر به مرحله اشباع میرسد. از سویی، افزایش تعداد نمونهها، ممکن است به نوعی به افزایش تعمیمپذیری یافته ها، بیانجامد. (محمدی، ۱۳۹۰، ص ۷۲)
بر همین اساس و در ارتباط با موضوع تحقیق، انجام مصاحبه با جامعه آماری موردنظر آغاز گردید و با افزایش مصاحبه ها، مفاهیم متفاوت بیشتری به دست آمد. به عبارتی، هر چه بر میزان اطلاعات حاصل از مصاحبه ها افزوده میشد، افزایش غنای تحلیلها و تنوع الگویهای بدستآمده بیشتر میشد. البته با توجه به جامعه نه چندان بزرگ اندیشمندان مطلع در این موضوع، رسیدن به اشباع نظری در این تحقیق، به زودی حاصل گردید. به طوریکه با انجام مصاحبه های جدید، مفاهیم و مقولات جدید کمتری حاصل میشد. لذا با انجام ۱۵ مصاحبه، حجم نمونه مورد نظر تکمیل شد و محقق متقاعد گردید اطلاعات جدید دیگری در این خصوص جا نمانده است.
۳ -۲ -۶ قابلیت اعتبار (روایی)
قابلیت اعتبار در اصل بدین معنی است که محقق همان چیزی را بسنجد که قرار است یا ادعا می کند که میسنجد. در ارتباط با این موضوع، تعریف دقیق مفاهیم و روش بودن آنها برای خود محقق و خواننده ضروری است. محقق باید با در نظر گرفتن عنوان، اهداف و سؤالات تحقیق بداند دنبال چه چیزی میگردد و دقیقا همان چیز را پیدا کند و نه چیز دیگر را. مارشال و راسمن معتقدند که از میان همه معیارهای معقول بودن، هیچکدام به اندازه قابلیت اعتبار (روایی) مهم نیست و برای اکثر متفکران، اعتبارپذیری تحقیق بیش از سایر معیارها، دغدغه فکری به همراه دارد. (مارشال و راسمن، ۱۳۷۷، ص ۱۹۶)
در روش تحقیق کیفی، قابلیت اعتبار از دو زاویه مهم قابل بررسی است: اعتبار روش تولید اطلاعات و اعتبار تحلیلها و تفاسیر. این دو شاخص، برای اطمینان از روایی تحقیق، به شرح زیر توسط محقق مورد توجه قرار گرفته است:
اعتبار روش تولید اطلاعات: محقق در این راستا، از منابع مرتبط و صاحبنظر در زمینه تولید اطلاعات استفاده نموده و اطلاعاتی بدست آمده عمدتا در ارتباط با موضوع مورد پژوهش می باشد. ضمن اینکه، محقق با بهره گرفتن از روش کدگذاری باز و در پایان با ارائه مدل تحلیل نظری این اطلاعات را به نمایش گذاشته است. لذا در رابطه با این شاخص، محقق دقت لازم و کافی را مبذول داشته است.
اعتبار تحلیلها و تفسیرها: تا حدی به معتبر بودن منابع اطلاعاتی و روش گردآوری اطلاعات بستگی دارد؛ اما علاوه بر آن، محقق، با بهره گیری از اطلاعات ارائه شده توسط منابع آگاه، توجه خود را به کیفیت و قدرت تجزیه و تحلیل داده ها در مسئله تحقیق معطوف ساخته و اطلاعات بدست آمده را در قالب یک مدل تحلیلی ارائه نموده است.
۳ -۲ -۷ قابلیت اعتماد
قابلیت اعتماد که پایایی نیز نامیده می شود، بدین معنی است که وسیله اندازه گیری استاندارد به کار گرفته شود. پس پایایی را با میزان تداوم و انسجام روش گردآوری اطلاعات میسنجند. محقق کیفی نیز باید به نحوی با این موضوع روبرو شود و به خوانندگان نشان دهد که داده ها را چگونه گردآوری کرده و آنها را مطمئن سازد که داده ها ساختگی نیستند و در گردآوری آنها دقت کافی به عمل آمده است و نیز باید به خوانندگان نشان دهد که چرا باید به این داده ها اعتماد کنند و اگر شخص دیگری غیر از خود او، با همان روش به گردآوری اطلاعات بپردازد، کموبیش با همان داده ها یا دادههایی بسیار مشابه آنها روبرو خواهد شد. (محمدی، ۱۳۹۰، ص ۱۴۵)
به منظور اطمینان از پایایی تحقیق در این بخش، مراحل انجام روش تحقیق کیفی به طور کامل توضیح داده شده تا مخاطبان به طور کامل در جریان گردآوری داده ها، نحوه تعیین و انتخاب منابع واجد ویژگیهای موردنظر، نحوه کدگذاری و ارائه مفاهیم و مقولات تعیین شده قرار داده شوند.
۳ -۲ -۸ تجزیه و تحلیل داده ها
تجزیه و تحلیل داده ها در تحقیق کیفی، عبارت است از روندی که مستلزم شناخت تمها (مضمونها و محتواها) به طور رسمی و ساختن و پرداختن فرضیه ها (ایده ها) است. بدان گونه که از داده ها برمیآید و همچنین تلاش جهت به نمایش گذاشتن و به تائید رساندن آنهاست. در اینجا منظور از فرضیه همان اظهار یا ارائه قضایا (ساده یا پیچیده) جهت ایجاد حساسیت به شرایط پدیده مورد نظر است تا به درک پدیده کمک کند. (محمدی، ۱۳۹۰، ص ۱۱۳)
در این تحقیق، تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده از روش تحقیق کیفی (مصاحبه)، شامل دو بخش است: آمار توصیفی و تحلیل نظری. در بخش آمار توصیفی نتایج تجزیه و تحلیل داده ها، پس از انجام کدگذاری، محاسبه و در جداول توصیفی توزیع فراوانی (فصل چهارم) ارائه گردیده است و در بخش تحلیل نظری، که در حقیقت بخش استنباطی تجزیه و تحلیل داده ها به شمار میرود، مدل نظری مفهوم دیپلماسی شهروندی با بهره گرفتن از پارادایم نظریه مبنایی ارائه شده است.
۳ -۲ -۹ کدگذاری
روند تجزیه و تحلیل داده ها در روش تحقیق کیفی، کدگذاری نام دارد و در سه مرحله انجام می شود، کدگذاری باز، محوری و انتخابی.
کدگذاری باز، بخشی از تجزیه و تحلیل است که به صورت مشخص به نامگذاری و مقولهبندی پدیده ها از راه بررسی دقیق داده ها می پردازد. بدونِ این قدمِ تحلیلیِ اساسیِ اولیه، بقیه تجزیه و تحلیل که به دنبال آن میآیند، صورت نمیگیرد. (استراس و کوربین، ۱۳۹۰، ص ۶۲) در انجام کدگذاری باز، سه روش متفاوت وجود دارد: تجزیه و تحلیل سطر به سطر، تجزیه و تحلیل جملهها یا پاراگرافها و تجزیه و تحلیل تمامی سند، مشاهده یا مصاحبه.
در این تحقیق از روش کدگذاری «جملهها یا پاراگرافها» برای انجام کدگذاری باز استفاده شده است. این روش به ویژه وقتی که چندین مقوله تعریف و مشخص شده باشد و کدگذاری نیز پیرامون این مقولهها صورت میگیرد، سودمند است. همچنین، برای نامگذاری مقولات، از نامها، کلمات و عباراتی که مصاحبهشوندگان آنها را به کار گرفته اند، استفاده گردید.
۳ -۲ -۱۰ تحلیل نظری موضوع پژوهش بر اساس روش تحقیق کیفی
هدف نهایی در روش کیفی، تحلیل نظری و یا در نهایت ارائه نظریه است و این کاری است که در مرحله نهایی، یعنی کدگذاری انتخابی صورت میگیرد. در «کدگذاری باز»، ابتدا مفاهیم و سپس مقولات شناسایی میشوند. در «کدگذاری محوری»، مقولات سازماندهی میشوند و در «کدگذاری انتخابی»، مرحله پردازش و پرداختن به نظریه است. در این مرحله، یک مقوله، از بقیه مقولهها مهمتر شناخته می شود و بقیه به نحوی به آن ارتباط داده میشوند تا نظریهای ساخته و پرداخته شود؛ سپس در آخر همه یافته ها در نموداری خلاصه و نشان داده می شود. مبنای انجام اینکار سازماندهی مفاهیم و مقولات در قالب یک مدل نظری است. البته در روش تحقیق کیفی، محقق مجبور نیست که تمام مراحل کدگذاری را انجام دهد و این کار را میتوان تا مرحله کدگذاری محوری انجام دهد و از مرحله آخر صرفنظر کند. (محمدی، ۱۳۹۰، ص ۱۰۸)
نمودار زیر، تلاش محقق در ارائه یک مدل نظری برای مفهوم دیپلماسی شهروندی است که با بهره گرفتن از پارادایم «نظریه مبنایی» طراحی و ارائه شده است. در روش نظریه مبنایی، محقق به شیوهایی استقرایی به مطالعه پدیده ها می پردازد و آنها را کشف و به شیوهای تجربی از طریق گردآوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل داده ها اثبات می کند.
نمودار شماره ۳ -۱: دیپلماسی شهروندی، سازماندهی مقولات بر اساس الگوی نظریه مبنایی
| عوامل درونی | ||
