فنل‌ها از شکسته‌شدن پروتئین‌ها و یا اسیدهای آروماتیک حاصل می‌شوند. فنل‌های موجود در اسانس‌ها دو دسته‌اند. دسته‌ای که به طور طبیعی وجود دارند ودسته دیگر به علت اثر شدید و مخرب تقطیر برروی بعضی از ترکیب‌ها موجود گیاهان حاصل می‌شود. گیاهانی مانند آویشن و میخک دارای مقادیر زیادی فنل می‌باشند. تیمول و کارواکرول از مهمترین اسانس‌های فنلی هستند (۲۱).
۲-۹-۸. اترهای فنلی
از اترهای فنلی می‌توان به میرسیتی سین و سافرول اشاره نمود که به وفور در گیاهانی نظیر انیس و رازیانه موجودند، از دیگر اترهای فنلی می‌توان به آنتول اشاره نمود (۲۱).
۲-۹-۹. اسیدها
از تجزیه پروتئین‌ها یا از اکسید‌اسیون کربوهیدراتها به‌وجود می‌آیند (۴۸). مثل ترکیب اسیدسینامیک در گیاه بالسام پرو (۱۲).
۲-۹-۱۰. اسانس‌های حاوی ترکیب‌های ازتی و گوگرد
مثل اسیدهیدروسیانیک، اندول،بنزیل سیانید و هیدروژن سولفاید نیز وجود دارد (۲).

۲-۱۰. راه های مختلف مصرف اسانس ها

۱-راه خوراکی: این راه آسانترین راه مصرف اسانس می باشد. ۲تا ۳ قطره از اسانس را بر روی قند، عسل یا روی نان قرار می دهند و آن را قبل از غذا مصرف می کنند. می توان اسانس را به کمک الکل رقیق کرد به طوری که حاوی ۱۰% اسانس شود و این باعث کاهش طعم گس اسانس می شود (۴۲).
۲-بخور: استنشاق بخارات اسانس در ناراحتی های تنفسی و نیز برای شادابی پوست مفید است و به دو صورت انجام می شود:

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

الف: روش Diffussion: افشانه ها، اسانس های روغنی را به دو صورت ذرات بسیار ریز پراکنده می کنند. این ذرات معمولا چند ساعتی در فضا معلق مانده و باعث کاهش تعداد باکتری ها، قارچ ها، کپک ها و ویروس ها می شود.
ب: روشی ساده و سریع است که چند قطره اسانس را بر روی کف دست ریخته و نزدیک دهان و بینی برده و استنشاق می شود. چون ریه ها، سطح تماس بالایی دارند، اسانس به آسانی وارد جریان خون می گردد.
۳-راه مقعدی: می توان شستشوهایی به کمک اسانس خیلی رقیق تجویز کرد.جذب فرم شیاف دارو در ناحیه سیاهرگ های فوقانی هموروئیدی صورت می گیرد.
۴-راه واژینال: الف:تحت فرم : ovule راهی مناسب برای درمان عفونتهای مکرر نظیر سیستیت است.
ب: از طریق تزریق داخل واژن: در این روش کمپلکسی از اسانس را با حداکثر غلظت ۱۵% که داخل روغن گیاهی رقیق شده است مصرف می کنند (۴۲).
۵-مصرف از طریق خارجی
روش اصلی مصرف از طریق خارجی اسانس ها به شرح زیر است:
۱-کمپرس کردن: برای برطرف کردن سردرد، احتقان ریه ها، دردهای شکمی،دردهای پشت و کمر و نیز درد های مفصلی بسیار مفید است.
۲-حمام ها آروماتیک: روشی برای تسکین ذهن، جسم و روح است و نیز در بهبود اختلالات پوستی بسیار مفید است.
۳-از راه گوش: در درمان گوش درد می توان یک قطره اسانس را روی حوله پنبه ای قرار داد. اما هرگز قطرات اسانس را نباید مستقیما در مجرای گوش ریخت.
۴-اسپری کردن:۱۰ تا ۲۰ قطره اسانس را با آب مقطر رقیق کرده و در نواحی مورد نظر اسپری می شود.. مصرف اسانس های خانواده سیتروس به علت اثر تحریکی بر روی پوست به روش اسپری کردن توصیه نمی شود.
۵-روش ماساژ
۶-موضعی: از آنجایی که اسانس ها به راحتی در چربی پوست قابل حل هستند، بنابراین درمان موضعی اسانس ها به مراتب از مصرف داخلی آنها ﻣﺆثرتر است. اسانس از راه موضعی سریعا به پوست نفوذ کرده و وارد جریان خون می شود (۴۲).
۲-۱۱. عوارض جانبی ناشی از مصرف اسانس ها
۱-اثرات آلرژیک: معمولا اسانس های روغنی از ترپن های هیدروکربنی در اثر تماس موضعی، بیشتر تولید آلرژی می کنند. گرچه Hausen(دانشمند آلمانی) معتقد است که ترپن های هیدروکربنی سبب آلرژی نیستند، بلکه هیدرو پراکسیدهایی که به مرور زمان در اثر ذخیره سازی تولید می شوند، عامل آلرژی می باشند.
۲-تحریک دستگاه گوارش: مصرف بیش از حد اسانس ها باعث تحریک دستگاه گوارش شده و ممکن است سبب تهوع، اهال و استفراغ گردد.
۳-اثر فتوتوکسیک و حساسیت به نور: برخی از اسانس های حاوی فورانوکومارین ها پس از یک واکنش اولیه، ایجاد حساسیت به نور می نمایند که به صورت التهاب پوست و تشکیل تاول مشاهده می شود.
۴-اثرات نکروز دهندگی یا نکروتیک: مصرف طولانی مدت و یا بیش از حد اسانس Juniperus sabina می تواند باعث قانقاریای استخوان شود.
۵-اثرات بی حس کنندگی و بیهوش کنندگی: تعداد کمی از اسانس ها، در دزهای بالای خود سبب بیهوشی و فلج و سکته ناقص شده اند که این واکنش ها برگشت ناپذیر بوده و ضایعات عمده ای در بافت باقی می گذارند.
۶-اثرات منجر به سقط جنین: برخی از اسانس ا به دلیل تحریکات رحم جهت سقط جنین مورد سوء استفاده قرار می گیرند.
۷-اثرات سمی بر روی کلیه ها: اسانس های حاوی درصد بالایی از مونوترپن های هیدروکربنی سبب تحریک کلیه ها و صدمه به آن می شوند.ترپن های الکلی هیچ اثر تحریکی بر روی کلیه ها ندارند.
۸-اثرات سمی بر روی کبد: مصرف بیش از حد اسانس ها به صورت خوراکی، سبب تحریک کبد شده و باعث صدمه به آن می شوند.
۹-اثرات سرطان زایی: مصرف بی رویه تعداد محدودی از اسانس ها از جمله زعفران ، باعث ایجاد سرطان کبد می شود. به همین علت بعضی کشور ها مصرف زعفران در غذا را غیر مجاز دانسته اند. همچنین اسانس Calmus سبب تولید تومورهایی در ناحیه زخم های دئودنال در موش می شود که این اثر بعد از ۶۰هفته قابل رﺅیت است. این اسانس حاوی بتا-آزادون است (۴).
۲-۱۲. نگهداری اسانس ها
معمولا واکنش های شیمیایی که بعد از استخراج اسانس در آن به وقوع می پیوندد سبب کاهشش کیفیت و یا فاسد شدن اسانس می گردد. ترکیبات شیمیایی اجزاء تشکیل دهنده اسانس متفاوت است و در اثر عوامل مختلفی تجزیه می گردد. مثلا هیدروکربن های ترپن دار تحت ﺗﺄثیر هوا به سرعت اکسیده و پلیمریزه می شوند. یون فلزات سنگین مخصوصا مس در درجه حرارت بالا حتی در مقادیر بسیار کم به سرعت سبب تجزیه شدن اسانس می شود. وجود مقادیر بسیار کم آب در اسانس سبب تجزیه استرهای موجود در اسانس ها به میزان ده برابر مقدار آب موجود در آن می شود و در این حال مقدار اسیدهای چرب به نحو چشم گیری افزایش می یابد و همین امر خود سبب واکنش های نامطلوب دیگری در اسانس می گردد. برخی اسانس ها در اثر نور تجزیه می شوند لذا برای نگهداری این گونه مواد باید از ظروف شیشه ای رنگی استفاده کرد (۸).
۲-۱۳. روش های تهیه و استخراج اسانس ها
انتخاب روش استخراج با توجه به نوع و حالت گیاه ، مواد موثره و سرانجام درجه خلوص محصول نهایی در نظر گرفته می شود. روش های زیر جهت تهیه و استخراج اسانسها به کار می روند.
۲-۱۳-۱. روش تقطیر با آب (Hydro Distillation )
این روش در مورد گیاهانی به کار برده می شود که خشک باشند و در اثر جوشاندن با آب مواد موجود در اسانس آن ها خراب نشوند. در این روش گیاه به طور مستقیم در داخل آب حرارت داده می شود. بخارهای حاصل پس از عبور از لوله های سرد کننده و در ظرف گیرنده جمع آوری می شوند. دستگاه Clevenger برای این روش استفاده می شود (۹۷).
۲-۱۳-۲. روش تقطیر با آب و بخارآب (Water & Steam Distillation )
تقطیر با آب و بخار آب در مورد گیاهانی به کار می رود (خشک یا تازه) که ممکن است در اثر مجاورت با آب جوش برخی ترکیبات مفید آنها تجزیه و یا هیدرولیز شوند. در این روش از محفظه جداگانه ای برای نگه داشتن گیاه استفاده می شود که در بالای ظرف محتوی آب قرار می گیرد. به طوری که آب با گیاه در تماس نیست. بلکه در مجاورت بخار آب اشباع شده قرار می گیرد. در این روش برگشت قطرات آب مشاهده می شود. دستگاه شیشه ای Kaiser & lang بر همین اساس طراحی شده است (۹۷).
۲-۱۳-۳. روش تقطیر با بخارآب مستقیم ( Direct Steam Distillation )
این روش در مورد گیاهان تازه به کار می رود. در این روش محفظه جداگانه ای برای گیاهان استفاده می شود. بخار در ظرف دیگری تولید و به صورت داغ از میان گیاه عبور می کند. طی تقطیر با بخار آب بعضی از ترکیبات اسانس ها هیدرولیز می شوند و برخی دیگر در اثر حرارت بالا تجزیه می گردند. بنابراین تقطیر مطلوب برای جمع آوری اسانس ها باید طوری باشد که با شدت زیاد به داخل بافت ها و سلول های گیاهی نفوذ کند، تا تجزیه مواد اسانس به حداقل ممکن برسد (۹۷).
۲-۱۳-۴. استخراج به وسیله آنزیم ها
اسانس های گلیکوزیدی مانند اسانس بادام تلخ و اسانس خردل را به وسیله هیدرولیز آنزیمی گلیکوزید های مربوطه به دست می آورند. در مغز بادام تلخ در اثر آنزیم امولسین بر روی آمیگدالین اجسام مختلفی حاصل می گردند که از بین آنها می توان اسانس را به روش تقطیر مجزا نمود. در دانه های خردل سیاه گلیکوزید سینگرین به وسیلع آنزیم میروزین هیرولیز می شود و اسانس فرار خردل را تولید می کند (۳۲).
۲-۱۳-۵. روش فشردن در حرارت معمولی (Exprssion)
در این روش بخشی از گیاه که مورد نظر می باشد را به قطعات کوچک تقسیم می کنند، سپس این قطعات را تحت فشار قرار داده و له میکنند. عصاره یا شیرابه ای حاصل می شود که آن را به ظروفی هدایت می کنند که این شیرابه را در دستگاه سانتریفوژ قرار داده و اسانس و عصاره را از هم جدا میکنند (۳۱).
۲-۱۳-۶. روش اکوله (Ecuelle)
در این روش میوه را در صفحات دارای تیغه های تیز مالش می دهند (اسانس مرکبات) تیغه به اندازه ای است که فقط به داخل لایه اپیدرم نفوذ می کند. با این ترتیب غده های حاوی اسانس متلاشی شده و قطرات اسانس به داخل ظرف می ریزند و بعد آن را جمع آوری می کنند (۳۲).
۲-۱۳-۷. استخراج بوسیله حلال های آلی فرار
در صنایع عطرسازی قسمت اعظم اسانس ها را به روش استخراج و با بهره گرفتن از حلال های آلی فرار مانند اتردوپترول یا بنزن بدست می آورند (۴۴).
۲-۱۳-۸. استخراج بوسیله حلال های غیر فرار:
استخراج بوسیله حلال های غیر فرار به دو روش زیر انجام می گیرد:
۲-۱۳-۸-۱. استخراج با چربی سرد (Enfleurange)
این روش برای تهیه اسانس از مواد گیاهی تازه ای که مقدار اسانس در آن ها خیلی کم است (مانند گلبرگ ها) استفاده می شود؛ زیرا در این مورد استخراج اسانس با سایر روش های دیگر مقرون به صرفه نیست.در این روش چربی با روغن بی بو را در بشقاب شیشه ای، به ضخامت کم قرار می دهند و گلبرگ ها را در داخل بشقاب می گذارند. بعد از چند ساعت گیاه قبلی را برداشته و گیاه تازه اضافه می کنند. با این کار اسانس گیاه در چربی حل می شود. بعد از چند بار تکرار چربی از اسانس اشباع می شود. ( در این حالت این چربی را پماد ointent می نامند.
پس از اشباع چربی از مواد اسانسی می توان اسانس را از چربی به کمک الکل استخراج نمود. این عمل استخراج را در سه نوبت با الکل انجام می دهند. برای بدست آوردن اسانس خالص، الکل را در حرارت صفر درجه در خلاء تقطیر می کنند و یا عصاره الکلی را با آب رقیق کرده و مقداری کلرور سدیم در حد اشباع به آن اضافه کرده و اسانس را با دکانتور از آب و الکل جدا می کنند (۳۲).
۲-۱۳-۸-۲. استخراج با چربی داغ (Maceration)
برای این کار گیاه را در چربی ذوب شده ای دم می کنند و سپس آن را صاف می کنند . روغنی را که بدین ترتیب حاصل می شود در الکل می ریزند، اسانس در آن حل می گردد. این روش برای گیاهانی که ذخیره های آنها در یاخته های ویژه ای قرار دارد مانند: گل محمدی و بهارنارنج به کار برده می شود (۳۲).