ماده۴۲ـ جریمه مقرر در ماده(۵۹) قانون و تبصره(۱) آن به‌شرح زیر اصلاح و دو تبصره به‌عنوان تبصره‌های(۳) و (۴) به آن الحاق می‌شود:
متخلف علاوه بر الزام به پرداخت خسارت وارد شده به خریدار یا مصرف‌کننده در مرتبه اول معادل دو برابر مابه‌التفاوت ارزش کالا یا خدمت ابرازی یا درخواستی و کالای عرضه‌شده یا فروخته‌شده یا خدمت ارائه داده شده و در مرتبه دوم به چهار برابر مابه‌التفاوت مذکور جریمه می‌شود.
در مرتبه سوم به شش برابر مابه‌التفاوت، جریمه می‌شود و علاوه بر پرداخت جریمه پارچه یا تابلو بر سردر محل کسب به‌عنوان متخلف صنفی به مدت دو هفته نصب می‌گردد.
در مرتبه چهارم به هشت برابر مابه‌التفاوت جریمه می‌شود و پارچه یا تابلو بر سر در محل کسب به‌عنوان متخلف صنفی به‌مدت یک‌ماه نصب می‌گردد.
در مرتبه پنجم و مراتب بعدی به ده برابر مابه‌التفاوت جریمه می‌شود و پارچه یا تابلو بر سر در محل کسب به‌عنوان متخلف صنفی به‌مدت دو‌ماه نصب می‌گردد. همچنین به مدت شش‌ماه پروانه کسب وی تعلیق و محل کسب تعطیل می‌گردد.
تبصره۱ـ در صورت تقاضای خریدار مبنی بر استرداد کالای مورد تقلب فروشنده علاوه بر پرداخت جریمه مقرر، مکلف به قبول کالا و استرداد وجه دریافتی به خریدار است و درصورت استنکاف، واحد صنفی تا اجرای کامل حکم، تعطیل می‌شود.
تبصره۳ـ عرضه، نگهداری به قصد فروش و فروش کالا بدون علامت استاندارد ایران و ارائه خدمات بدون تأیید مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران در صورتی‌که استاندارد کالا یا خدمات اجباری شده باشد، مشمول مقررات این ماده می‌شود.
تبصره۴ـ فروش کالاهای تاریخ مصرف گذشته در حکم تقلب محسوب می‌شود و مرتکب به جریمه مقرر در این ماده محکوم می‌شود. چنانچه کالا یا خدمات عرضه‌شده بنابر نظر کارشناسی غیرقابل مصرف باشد، جریمه و خسارت برمبنای قیمت عرضه‌شده محاسبه می‌شود.
ماده۴۳ـ جریمه مقرر در ماده(۶۰) قانون به‌شرح زیر اصلاح و دو تبصره به آن الحاق می‌شود:‌
جریمه احتکار، با عنایت به دفعات تکرار درطول هر سال به‌شرح زیر است:
مرتبه اول ـ الزام محتکر به عرضه و فروش کل کالاهای احتکار شده و جریمه نقدی معادل هفتاد‌درصد(۷۰%) قیمت روز کالاهای احتکار شده
مرتبه دوم ـ الزام محتکر به عرضه و فروش کل کالاهای احتکار شده و جریمه نقدی معادل سه برابر قیمت روز کالاهای احتکار شده و نصب پارچه یا تابلو بر سردر محل کسب به‌عنوان متخلف صنفی و تعطیلی محل کسب به مدت یک‌ماه
مرتبه سوم ـ الزام محتکر به عرضه و فروش کل کالاهای احتکار شده و جریمه نقدی معادل هفت برابر قیمت روز کالاهای احتکار شده و نصب پارچه یا تابلو بر سر در محل کسب به‌عنوان متخلف صنفی و تعطیلی محل کسب به مدت سه‌ماه
تبصره۱ـ عدم اعلام موجودی کالا به صورت ماهیانه به اتحادیه مربوط توسط تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان عمده و خرده فروشانی که کالاهای خود را به‌صورت عمده در انبار یا هر محل دیگری نگهداری می‌کنند صرفاً در مورد کالاهایی که کمیسیون نظارت ضروری تشخیص بدهد تخلف محسوب می‌شود و با متخلفان برابر مقررات مربوط رفتار می‌شود.
تبصره۲ـ برای کشف تخلف در صورتی‌که قرائنی حاکی از صحت گزارش و ضرورت ورود به محل اختفاء یا احتکار کالا باشد درصورت عدم اعلام موجودی موضوع تبصره(۱) این ماده، حسب مورد، شعب سازمان تعزیرات حکومتی با رعایت مقررات قانونی و تحت نظارت مدیر کل استان یا رئیس اداره تعزیرات حکومتی شهرستان، اجازه ورود به محل یاد شده را صادر می‌کند و نیروی انتظامی موظف به اجرای دستور ابلاغ و اجرای احکام شعب سازمان تعزیرات حکومتی است.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

ماده۴۴ـ یک تبصره به‌شرح زیر به ماده(۶۲) قانون الحاق می‌شود:
تبصره ـ آیین‌نامه اجرائی این ماده درمورد چگونگی اجراء، نحوه تخصیص و پرداخت حق‌الکشف مأموران یا دستگاه مربوطه و نگهداری کالا توسط اتاق اصناف ایران با همکاری دستگاه های ذی‌ربط تهیه می‌شود و حداکثر ظرف سه‌ماه از تاریخ لازم‌الاجراء شدن قانون به‌تصویب وزیر صنعت، معدن و تجارت می‌رسد.
ماده۴۵ـ یک تبصره به‌شرح زیر به ماده(۶۷) قانون الحاق می‌شود:
تبصره ـ هر فرد صنفی که نسخه‌ای از صورتحساب(فاکتور) خرید کالا را در واحد صنفی خود محفوظ ندارد و یا از ارائه آن به مأموران خودداری کند به پرداخت پانصد هزار (۵۰۰٫۰۰۰) ریال جریمه محکوم می‌شود.
ماده۴۶ـ ماده (۶۸) قانون به‌شرح زیر اصلاح می‌شود:
ماده۶۸ ـ عدم رعـایت مفاد مـواد (۱۶) و (۱۷) و مـقررات موضوع بند (ک)
‌ماده (۳۷) قانون از سوی فرد‌صنفی، تخلف محسوب می‌شود و متخلف به پرداخت جریمه نقدی در مرتبه اول دو میلیون (۲٫۰۰۰٫۰۰۰‌) ریال و در مرتبه دوم پنج میلیون (۵٫۰۰۰٫۰۰۰‌) ریال و در مرتبه سوم و مراتب بعدی به ده میلیون (۱۰٫۰۰۰٫۰۰۰‌)ریال محکوم می‌شود.
ماده۴۷ـ ماده(۷۱) قانون و تبصره‌های آن، به‌شرح زیر اصلاح می‌گردد:
ماده۷۱ـ به‌منظور تسهیل داد و ستد، ثبت و مستندسازی، نظارت بر قیمتها و شفافیت در مبادلات اقتصادی، افراد صنفی عرضه‌کننده کالا یا خدمات مکلفند مطابق اولویت‌بندی مشاغل که هر سال اعلام می‌شود از سامانه صندوق مکانیزه فروش ( posse ) استفاده نمایند. معادل هزینه‌های انجام‌شده بابت خرید ، نصب و راه‌اندازی دستگاه صندوق فروش اعم از سخت‌افزاری و نرم‌افزاری توسط صاحبان مشاغل مذکور، از درآمد مشمول مالیات مؤدیان مزبور در اولین سال استفاده قابل‌کسر است. عدم‌استفاده صاحبان مشاغل مذکور از صندوق فروش در هر سال، موجب محرومیت از معافیت‌های مالیاتی مقرر در قانون برای سال مربوط می‌شود.
تبصره ـ تعیین صنوف مشمول و اولویت‌بندی و نحوه استفاده از صندوق و چگونگی ارائه اطلاعات آن به مراجع ذی‌ربط به موجب آیین‌نامه‌ای است که توسط دبیرخانه هیأت‌عالی نظارت با همکاری سازمان امور مالیاتی و اتاق اصناف ایران تهیه می‌شود و حداکثر ظرف سه‌ماه از تاریخ لازم‌الاجراء شدن این قانون به‌تصویب هیأت وزیران می‌رسد.
ماده۴۸ـ باتوجه به نسخ ماده (۷۲) قانون، متن زیر به ‌عنوان ماده (۷۲) و هشت تبصره آن جایگزین می‌شود:
ماده۷۲ـ خریداران و مصرف‌کنندگان و همچنین بازرسان و ناظران موضوع ماده(۵۲) این قانون می‌توانند شکایت یا گزارش خود را درمورد تخلفات موضوع این قانون به اتحادیه‌های ذی‌ربط تسلیم، ارسال یا اعلام دارند.
اتحادیه‌ها موظفند حداکثر ظرف ده روز شکایت یا گزارش تخلف دریافتی را مورد بررسی قرار دهند و درصورت احراز عدم تخلف فرد صنفی و یا انصراف شاکی پرونده را مختومه نمایند و درصورت احراز تخلف و یا اعتراض شاکی، پرونده را در مرکز استان به سازمان تعزیرات حکومتی و در شهرستان‌ها به ادارات تابعه سازمان مذکور تسلیم نمایند. سازمان تعزیرات حکومتی و ادارات تابعه در شهرستان‌ها مکلفند حداکثر ظرف دوهفته در جلسه‌ای با دعوت از شاکی و مشتکی‌عنه به پرونده رسیدگی و طبق مفاد این قانون حکم مقتضی را صادر نمایند.
تبصره۱ـ صدور رأی درمورد تخلفات موضوع این قانون به‌غیر از مواردی که در تبصره(۲) این ماده آمده است، رأساً توسط رؤسای شعب سازمان تعزیرات حکومتی و با دعوت از شاکی و مشتکی‌عنه انجام خواهد شد. حضور نمایندگان سازمان صنعت، معدن و تجارت و اتاق اصناف یا اتحادیه مربوط در جلسات رسیدگی به تخلفات موضوع این تبصره بلامانع است. تجدیدنظرخواهی درمورد تخلفات موضوع این تبصره، مطابق مقررات سازمان تعزیرات حکومتی انجام می‌شود.
تبصره۲ـ رسیدگی بدوی به تخلفات موضوع مواد۵۷ (گران‌فروشی)، ۵۸(کم‌فروشی)، ۵۹ (تقلب)، ۶۰ (احتکار) و ۶۳ (عدم اجرای ضوابط قیمت‌گذاری و توزیع) درمواردی که موضوع شکایت شاکی یا گزارش بازرس حاکی از تخلف بیش از سه میلیون (۳٫۰۰۰٫۰۰۰) ریال است، توسط هیأتی متشکل از یکی از رؤسای شعب سازمان تعزیرات حکومتی، نماینده اتاق اصناف و نماینده سازمان صنعت، معدن و تجارت با دعوت از شاکی و مشتکی‌عنه انجام خواهد شد.
مبنای مذکور هرساله براساس نرخ تورم سالانه با پیشنهاد وزارت صنعت، معدن و تجارت و تصویب هیأت وزیران قابل تغییر است.
در صورت تجدیدنظرخواهی هریک از طرفین، هیأت تجدیدنظر متشکل از یکی از رؤسای شعب تجدیدنظر سازمان تعزیرات حکومتی، نماینده اتاق اصناف شهرستان و نماینده اداره صنعت، معدن و تجارت شهرستان به موضوع رسیدگی خواهد کرد. نمایندگان اتاق اصناف و اداره صنعت، معدن و تجارت شهرستان در هیأت تجدیدنظر مربوط به هر پرونده باید غیر از نماینده دستگاه های مزبور در هیأت بدوی رسیدگی‌کننده به همان پرونده باشند.
جلسات هیأتهای رسیدگی بدوی و تجدیدنظر با حضور هر سه عضو رسمی است و آراء صادره با دو رأی موافق معتبر می‌باشد.
تبصره۳ـ ترتیبات رسیدگی اعم از ابلاغ، تشکیل جلسات، واخواهی و اجرای احکام به‌موجب مقررات سازمان تعزیرات حکومتی صورت می‌گیرد.
تبصره۴ـ درمورد تخلفات تبصره(۲) درصورت عدم وجود اداره صنعت، معدن و تجارت یا اتاق اصناف در شهرستان مربوط، نمایندگان نزدیکترین شهرستان در جلسه شرکت خواهند کرد.
تبصره۵ ـ درصورت عدم امکان تشکیل هیأت رسیدگی در هر شهرستان، با تعیین رئیس سازمان تعزیرات حکومتی استان، یکی از هیأتهای رسیدگی شهرستان همجوار استان یا مرکز استان، وظایف مقررشده را عهده‌دار خواهد شد.
تبصره۶ ـ اداره امور مراجع رسیدگی بدوی، تجدیدنظر و شعب و مسؤولیت تشکیل جلسات رسیدگی برعهده سازمان تعزیرات حکومتی شهرستان یا استان است. همچنین مسؤولیت هماهنگی و رسیدگی به تخلفات هیأتها، صدور رأی و ابلاغ آن و آموزش بازرسان و ناظران برعهده سازمان تعزیرات حکومتی می‌باشد. نحوه نظارت و بازرسی، تهیه گزارش و اجرای رأی و رسیدگی به شکایات و تخلفات موضوع این قانون و تهیه دستورالعمل اجرائی و مالی آن به‌موجب این قانون خواهد بود.
تبصره۷ـ درآمدهای ناشی از جریمه‌های دریافتی به حساب خزانه واریز می‌شود و معادل آن در بودجه‌های سنواتی منظور و توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت پس از تأمین بار مالی ماده(۴۴) این قانون به‌طور مساوی دراختیار سازمان تعزیرات حکومتی، اتاق اصناف ایران و وزارت صنعت، معدن و تجارت قرار می‌گیرد تا در اجرای این قانون هزینه نمایند.
تبصره۸ ـ هریک از طرفین درصورت اعتراض به آرای صادره در سازمان تعزیرات حکومتی، می‌توانند در دیوان عدالت اداری اقامه دعوی نمایند.
ماده۴۹ـ یک ماده به شرح زیر به عنوان ماده (۷۲ مکرر) به قانون الحاق می‌گردد:
ماده۷۲ مکررـ دادگستری، نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران، کلیه وزارتخانه‌ها و دستگاه های اجرائی، مؤسسات، سازمان‌ها، شرکتهای دولتی، سایر دستگاه ها و شرکتهای دولتی که شمول قانون بر آنها مستلزم ذکر یا تصریح نام است، مؤسسات عمومی غیردولتی و سازمان‌های تابعه سازمان ثبت اسناد و املاک کشور و بانکها موظفند در اجرای احکام تخلفات موضوع این قانون با سازمان تعزیرات حکومتی همکاری نمایند.
ماده۵۰ ـ ماده (۷۴) قانون به‌شرح زیر اصلاح می‌شود:
ماده۷۴ـ میزان جریمه‌های نقدی تعیین‌شده در این قانون، هر ساله ‌براساس نرخ تورم سالانه بنا به پیشنهاد وزارت صنعت، معدن و تجارت و تأیید هیأت وزیران قابل تعدیل ‌است.
‌ماده۵۱ ـ ماده(۷۵) قانون و تبصره آن به‌شرح زیر اصلاح می‌شود:
ماده۷۵ـ اتحادیه‌ها و اتاقهای اصناف شهرستان می‌توانند برای خدمات اعضای هیأت‌مدیره یا هیأت‌رئیسه خود، برحسب آیین‌نامه‌ای که به پیشنهاد اتاق اصناف ایران و توسط دبیرخانه هیأت‌عالی نظارت تهیه می‌شود و حداکثر ظرف شش‌ماه از تاریخ لازم‌الاجراء شدن این قانون به‌تصویب وزیر صنعت، معدن و تجارت می‌رسد، مبالغی را از محل درآمدهای خود ‌در بودجه سالانه پیش‌بینی و پرداخت ‌نمایند.

نداشتن شناخت و آگاهی کافی در مورد احکام دینی و عبادت ها موجب بروز رفتارهای غیر عقلانی و مشقّت بار و بدعت گذاری در دین می شود،حال آنکه دین اسلام سفارش کرده است که از به رنج انداختن خود بپرهیزیم. ^[۵۸۲]
۳-۲-۲-۲-۶-۲- دعا و توسّل و واداشتن فرد به ذکر ویاد مستمر خدا وند^[۵۸۳]
پس از یادگیری و شناخت وظایف دینی، اوّلین مرحله در درمان این اختلال، دعا، توسّل و رابطه با خدا، برای رفع این صفت رذیله است. پروردگار عالم در قرآن می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیْطانِ وَ مَنْ یَتَّبِعْ خُطُواتِ الشَّیْطانِ فَإِنَّهُ یَأْمُرُ بِالْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَکَى‏ مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً وَ لکِنَّ اللَّهَ یُزَکِّی مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ سَمیعٌ عَلیم»،^[۵۸۴] ای کسانی که ایمان آورده اید ، پای به جای پای شیطان مگذارید و هر، که پای به جای پای شیطان گذارد، بداند که او به فحشا و منکر فرمان می دهد و اگر فضل و رحمتی که خدا بر شما ارزانی داشته است نمی بود ، هیچ یک از شما هرگز روی پاکی نمی دید ولی خدا هر کس را که بخواهد پاکیزه می سازد و خدا شنوا و داناست.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

امام صادق (ع) نیز می فرمایند: «شیطان موفّق به وسوسه‌ی بنده‌ای نمی‌شود مگر آن گاه که از یاد خدا روی بگرداند و آن را سبک بشمارد و در جایگاه نافرمانی خدا قرار گیرد و فراموش کند که خدا بر پنهان او آگاه است.» به کاربردن ذکر لاحول ولا قوه الّا بالله به کرّات ، غم و وسوسه را از انسان دور می سازد و ذکر هوالاول والاخر والظاهر والباطن وهو بکل شیء علیم زمینه ای برای جهت دهی به سوی خداست ونیز با استغفار می توان بر وسواس غلبه کرد.^[۵۸۵]
۳-۲-۲-۲-۶-۳- آگاهی دادن
بی اطّلاعی یا آگاهی ناقص یا نادرست از احکام دینی و مسایل مذهبی، باعث پیدایش وسواس می گردد. آشنا شدن با احکام و مسایل دینی مورد ابتلا، می تواند تأثیر مثبتی در درمان وسواس بگذارد. بنابراین واجب است که هر فرد مسلمانی احکام و دستورات مورد نیاز خود را به طور کامل و درست بیاموزد تا هم دچار وسواس نگردد و هم در انجام فرامین الهی کوتاهی نکرده باشد. همان طور که قبلاً نیز اشاره شد یکی از ریشه های وسواس «جهل» است. جهل نسبت به آن چه که خداوند از بنده اش انتظار دارد، باعث می شود که راه را به خطا رفته و دچار افراط و تفریط در عمل به احکام و دستورات دین گردد.
۳-۲-۲-۲-۶-۴- کمک گرفتن از نماز
مطلب دیگری که برای مقابله با وسواس از قرآن استفاده می‌ شود، این است که از نماز اوّل وقت باید کمک گرفت. این آیه‌ی شریفه در قرآن دو بار تکرار شده: «اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاه»^[۵۸۶] از صبر و نماز یارى بجویید. یعنی هم از صبر و استقامت و فعالیّت خودتان کمک بگیرید، هم از ایجاد رابطه با پروردگار عالم بهره مند گردید تا به نتیجه برسید. ^[۵۸۷]
۳-۲-۲-۲-۶-۵- بی اعتنایی به شک و تردیدها و عمل کردن خلاف خواست شیطان
روشن است که شک وتردیدهای وسواسی از جانب شیطان است و هرگز نباید به آن ها اعتنا کند. فرد وسواسی اگر در نماز وسواس دارد باید با نیّت نماز باطن، نمازش را به پایان برساند و اگر در وضو و غسل شک می کند، تصمیم بگیرد که با وضو و غسل باطل نماز بخواند. اگر در طهارت و نجاست بدن یا لباس وسواس دارد، با خود قرار بگذارد که با بدن نجس نماز بخواند تا بتواند به این ترتیب شیطان را از خود مأیوس نموده و از خود دور سازد. امام باقر(ع) دراین باره می فرمایند: « هنگامی که شک تو در نماز زیاد شد، به نمازت ادامه بده و به شکت اعتنا مکن؛ زیرا امید آن است که با این کار، شک تو پاین یابد. همانا شک از جانب شیطان است.»^[۵۸۸]
بی اعتنایی به شک و تردیدها از اهمیّت فوق‌العاه‌ای برخوردار است و بدون آن، دعا و توسّل و عمل به سایر راهکارها فایده‌ای در بر نخواهد داشت. مبارزه‌ی منفی با وسواس یا همان بی اعتنایی نمودن به آن چه در تخیّل فرد می‌گذرد، در واقع مبارزه با چیزی است که شیطان از انسان می خواهد. این بی‌اعتنایی وسوسه را از بین می‌برد. «بی اعتنایی به وسواس» که در واقع همان روش«مواجهه و اجتناب از پاسخ »، در درمان روان شناسی می باشد، وسواس را از هرنوعی که باشد مخصوصاً در نوع عملی، به تدریج برطرف می سازد. امام على(ع) در این زمینه فرموده اند: «اِذا هِبْتَ اَمْرا فَقَعْ فیهِ فَاِنَّ شِدَّهَ تَوَقّیهِ اَعْظَمُ مِمّا تَخافُ مِنْهُ» ^[۵۸۹] هرگاه از کارى هراس و بیم داشتى، خود را در آغوش همان کار بیفکن، چرا که سختى پرهیز و هراس، بزرگتر از خود آن چیزى است که از آن مى‏ترسى. این از ویژگی های روان انسان است که از هر چیز ناشناخته ای می هراسد و از آن اجتناب می کند اما اگر یاد بگیرد که با ترس هایش روبرو شود، درخواهد یافت که تحمّل سختی رویارویی با ترس، به مراتب راحت تر از تحمّل سختی پرهیز و هراس است.^[۵۹۰]
ازنقطه نظر روانشناسی نیز یکی از درمان های رایج همان شیوه مواجهه سازی و ممانعت از پاسخ است. دراین شیوه اصل برآن است که اگر فرد وسواسی با وجود اجبار درونی برای انجام وتکرار عمل، از انجام آن اجتناب کند ویا پاسخی به آن اجبار ندهد، این رفتار به مرور رو به خاموشی می گذارد وکم کم محو می شود. این روش اشاره به این اصل دارد که اگر رفتاری بازخورد تشویقی دریافت نکند خودبه خود فروکش کرده وخاموش می شود.
در ارتباط با این شیوه یعنی رویارویی مستقیم و جلوگیری از پاسخ، گفته شده که فرد وسواسی اول باید نادرستی و نامعتبر بودن آنچه را که به عنوان قاعده ی درست و معتبر، در ذهن وخیال وتصورش جای گرفته است، بپذیرد. درمقابل باید متقاعد گردد که لازم است قواعد واصول صحیح ومعتبر جدیدی را که مبنای علمی و شرعی دارند ، برای رفع مسئله اش، به ویژه درمسئله طهارت ونجاست، جایگزین آنها نماید. ذهن و روان انسان درپروسه ی یادگیری، درابتدا باورهایی را از بیرون از وجود خود و در قالب دستورات دینی، بهداشتی، فرهنگی و غیره دریافت می کند و آن ها را به عنوان برنامه و نیروی محرکه ی رفتار در ذهن و روان خود ذخیره سازی می کند. سپس در مرحله ی بعدی، این باورهای اعتقادیِ بنیادین را پردازش کرده و همراه با سایر عوامل تعیین کننده ی رفتار تلفیق می کند وبه عنوان قاعده ودستورالعمل می پذیرد. پذیرش این باورها موجب می شود که ذهن وروان برای به اجرا درآوردن برنامه های دیکته شده حرکت کند، آن ها را بکار ببندد واجرا کند، بعد از مدتی به آن هاعادت کرده واطمینان می یابد. حال اگر دریک فرایند متقابل و باز دارنده، بتوان این قواعد نادرست رااز قلمرو ذهن و روان فرد خارج ساخت وبه جای آنها اصول درست وعلمی را جایگزین ساخت، مشروط به این که اراده فرد، برقبول آن اصول معتبر وصحیح تعلق گیرد، روان فرد کم کم دراثرتمرین وتکرار به سوی پذیرش وعمل کردن به همان قواعد جدید پیش می رود وبالاخره به صورت عادت جدیدی در ذهن و روان وضمیر ناخودآگاه او می نشیند. از این مبحث می توان این گونه استنباط کرد که احکام ومسائل فقهی وشیوه هایی که برای مقابله با وسواس در روایات ودستورات دینی ذکرشده اند مبنای علمی وروانشناسانه دارند و نه تنها هیچ تناقضی بین آنها به چشم نمی خورد بلکه برعکس به نوعی یکدیگر را تایید و تقویت نیز می کنند.
آن چنان که از احکام طهارت ونجاست مخصوصاً احکام ویژه ی وسواسی ها برمی آید باید تا آنجا که امکان دارد درقطعیّت مکلّف نسبت به نجاست و عدم طهارت چیزی، شبهه ایجاد کرد، باید با استناد به قاعده طهارت،صحت وسوق مسلمانان عمل کرده واز یقین کردن به نجاست دوری کردتا اولاً موجبات عدم تکرار عمل فراهم شود وثانیاً با این نگرش در واقع فرد وسواسی را باآنچه که از آن هراس دارد وپرهیز می کند مواجه ساخت تا ترسش به تدریج زایل گردد. استفاده از این روش هم مبنای روانی وفقهی دارد و هم مبنای علمی وتخصصی روانشناسی،هم در روایات از روش مواجهه سازی به عنوان راه حل یادشده است و هم در مسائل فقهی بیان شده است که فرد وسواسی نباید به شک خود عمل کند وعلیرغم وسوسه شیطانی ونیروی درونی مرموز که او را به تکرار عملش دعوت وتشویق می کند، باید قوی ومحکم با اعتماد به نفس و قوت در مقابل این وسوسه بایستد و با وجود احساساتی مبتنی بر عذاب وجدان، دلشوره، اضطراب وپریشان حالی، عصبی شدن وحتی پرخاشگری، بازهم مقاوت کند وعمل خود را حتی اگرباطل می داند تکرار نکند یا اگر چیزی را نجس می داند، رفتاری مبتنی بر طهارت با آن داشته باشد. زیرا «برشخص وسواسی حرام است که عملی رابیش ازیک بارانجام دهد» ودرصورتی که به حکم وسواس، عمل خود راتکرار کند، عملش باطل فرض می شود. ازنظر روانشناسی نیز یکی از درمان های رایج درشیوه سنتی همان شیوه مواجهه سازی است.که دراین شیوه اصل برآن است که وقتی فردبا وجود اجبار درونی برای انجام وتکرار عمل،از انجام آن اجتناب کندویا پاسخی به آن اجبار ندهد، این رفتار به مرور رو به خاموشی می گذارد وکم کم محو می شود. یعنی این اصل که اگر رفتاری بازخورد تشویقی دریافت نکند، خودبه خود فروکش کرده وخاموش می شود.
۳-۲-۲-۲-۶-۵- انتخاب الگو
نکته‌ی دیگری که در درمان وسواس باید مورد توجّه قرار داد، انتخاب یک الگوی قابل اعتماد است، البته الگویی که خود دچار این مشکل نباشد. فرد وسواسی باید عرف مردم را الگوی خود قرار دهد و باید مثل متعارف مردم عمل کند. یعنی در برخورد با شک و تردید هایش همان کاری را انجام دهد که غالب افراد انجام می دهند. از نظر فرد وسواسی همه افراد دیگر جز خود او نجس هستند، نماز همه جز نماز او باطل است، همه به جز او به جهنّم می‌روند. در حالی که این عمل اوست که غلط است و او باید از بقیه الگو بگیرد. چون عمل فرد وسواسی غیر متعارف و نوعی هنجارشکنی محسوب می شود و باید به مجرای اصلی خود بازگردد و متعارف گردد. ^[۵۹۱]
۳-۲-۲-۲-۶-۶- تلقین کردن
تلقین مثبت در تصحیح بسیاری از اندیشه ها و عملکرد های منفی اشخاص اثرگذار است. اگر انسان به جای اندیشه های موهوم و شک برانگیز، به امور مثبت و تقویت کننده ی ذهن و روان و استحکام دهنده ی اراده، بیندیشد، عملکرد روان او نیز به همان سمت و سو حرکت خواهد کرد و به تدریج به مسیر اصلی و مستقیم خود بازخواهد گشت.^[۵۹۲]
۳-۲-۲-۲-۶-۷- مراقبه داشتن
مهم‌تر از همه‌ی راه کارهای دیگر «اهل مراقبه بودن» است. علمای علم اخلاق در مورد قانون «مراقبه» بسیار پافشاری می کنند. مراقبه نه فقط برای درمان وسواس مفید است، بلکه برای درمان همه‌ی صفات رذیله چاره‌ساز است. این قانون دارای سه مرحله است. در ابتدا فرد باید با خود، شرط کند که از شیطان درونش متابعت نکند و به وسوسه‌های آن بی اعتنا باشد. در مرحله‌ی بعد، در طول روز مراقب باشد به شرطی که با خود کرده، وفادار بماند و زمانی که وسوسه به سراغ او می‌آید، عملاً بی‌اعتنا باشد. همان عملی را انجام دهد که مرجع تقلیدش می‌گوید، همان چیزی که متعارف مردم انجام می‌دهند، نه آن چیزی که شیطان درونش به او دستور می‌دهد.^[۵۹۳]
علاوه بر این شیوه ها، توصیه های متعدّد دیگری اعم از توصیه های اخلاقی، بهداشتی، اعتقادی و عملی، برای برطرف نمودن افکار و به ویژه اعمال وسواسی، در خلال احادیث و روایات بسیاری که از قول ائمه ی معصومین(ع) نقل گردیده، بیان شده است که اجمالاً عبارتند از: وضوپیش وپس ازغذا، ذکرنام خداوند، توکل به خداوند،^[۵۹۴]اذان گفتن،^[۵۹۵] نمازخواندن، نمازشب، بی اعتنایی به وسوسه درنماز،^[۵۹۶] اختصارنماز، روزه گرفتن، تلاوت قرآن، ^[۵۹۷] ذکرویادخدا، ^[۵۹۸] ذکرعملی، طلب آمرزش، دعا، عمل بر اساس اصل استصحاب،^[۵۹۹] تسبیحات حضرت زهرا(س)، یاداهل بیت عصمت و طهارت(ع)، ^[۶۰۰] تربت حسینی،^[۶۰۱] اذان گفتن درگوش نوزادان، زندگی خداپسندانه، خشمگین نشدن، ^[۶۰۲] مضمضه واستنشاق،^[۶۰۳] تلقین به خویشتن و یادمرگ که می تواندراه پیروزی بر وسوسه های شیطان باشد.^[۶۰۴]
۳-۲-۲-۲-۸- فرایند شش مرحله ای آگاهی تا اجتناب
در ادیان توحیدی، به‌ویژه دین اسلام، روند کلی برای حرکت از کفر تا ایمان مشتمل بر شش مرحله ی اساسی می باشد. این روند در تمام دستوراتی که نقش هدایت انسان را از جهل تا ایمان برعهده دارند، قابل تشخیص است. درمان وسواس نیز در احکام و آموزه های دینی شامل یک پروسه ی شش مرحله ای است که از مرحله ی آگاهی دادن و شناساندن آنچه درست است و با واقعیت خارجی به مثابه حقیقت، انطباق دارد (مقدمه ایمان‌آوری) شروع می شود؛ مثلاً ابتدا قانون درستی مثل اصل طهارت به فرد وسواسی معرفی می شود. سپس ایمان‌آوری به آنچه درست است به منزله یک واقعیت و باور بنیادین درست و منطقی مورد تشویق و ترغیب قرار می گیرد. در این مرحله از فرد وسواسی خواسته می شود که در عمق ضمیر و روان خود بپذیرد، باورکند و ایمان آورد که همه چیز پاک ومطهر است مگر آن که خلاف آن ثابت شود. برای ایمان آوری به آیات قرآن و روایات گوناگون و فتاوا و نظرات مراجع تقلید هم می توان استناد و استدلال کرد.
بعد از پذیرفتن و ایمان آوردن به اصول بنیادین، اکنون نوبت به مرحله ی سوم یعنی مرحله ی تشویق به عمل کردن به این باورها می رسد. هنگامی که فرد وسواسی پذیرفت عمل کردن بر اساس این باورها تضمین کننده ی بازیابی سلامت روح و روان اوست، مرحله ی چهارم شروع می شود که عبارت است از آگاهی دادن و شناساندن آنچه نادرست است و با واقعیت خارجی به عنوان حقیقت انطباق ندارد؛ مثل این که همه چیز نجس است مگر این که خلاف آن ثابت شود. وقتی که فرد وسواسی عمل کردن به باورهای درست را آغاز می کند و نادرست ها را می شناسد، کم کم وارد مرحله ی کفرورزی و انکار باورهای غلط و نادرست می شود؛ و بالاخره درمی یابد که برای داشتن یک روان سالم و بهنجار،چاره ای جز اجتناب کردن از نادرست ها ودوری کردن از باورهای غلط ندارد. بدین ترتیب فرد موفق می شود برخی سازمان‌یافتگی‌های درست را در خود به وجود ‌آورد و برخی از سازمان ‌یافتگی‌های غلط را از بین ببرد.^[۶۰۵]
در ارتباط با این شیوه گفته شده که فرد وسواسی اول باید بپذیرد آنچه را که به عنوان قاعده درست، در ذهن وخیال وتصوّر او ساخته شده است، قواعدو اصولی نادرست وبی اساس ونامعتبر هستند. درمقابل باید متقاعد گردد که قواعدو اصول صحیح ومعتبر جدیدی که مبنای علمی و شرعی دارند برای برخورد با مسئله خود، به ویژه درمسئله طهارت ونجاست جایگزین آنها نماید. ذهن و روان انسان درپروسه ی یادگیری،آنچه را که به عنوان قاعده ودستورالعمل می پذیرد، در مرحله ی عمل به کارمی بندد واجرا می کند و به همان ها هم عادت کرده و اطمینان پیدا می کند.حال اگر دریک فرایند متقابل و باز دارنده، بتوان این قواعد نادرست را از قلمرو ذهن و روان فرد خارج ساخت و به جای آنها اصول درست وعلمی را جانشین کرد، البته مشروط به این که اراده فرد برقبول آن اصول معتبر وصحیح تعلّق گیرد، روان فردکم کم دراثرتمرین وتکرار به سوی پذیرش وعمل کردن به همان قواعد جدید پیش می رود وبالاخره به صورت عادت جدیدی در ذهن و روان وضمیر ناخودآگاه او می نشیند.از این مبحث می توان این گونه اسنباط کرد شیوه ها واحکام ومسائل فقهی که برای مقابله باوسواس در روایات وفقه ذکرشده اند مبنای علمی وروانشناسانه دارند و نه تنها هیچ تناقضی بین آنها به چشم نمی خورد بلکه برعکس به نوعی یکدیگر راتایید و تقویت نیز می کنند.
به عنوان مثال می توان به روش درمانی غرقه سازی و مواجهه اشاره کرد که تاحدود زیادی برای درمان انواع وسواس مناسب است. اما مخصوصاً در درمان وسواس نسبت به طهارت ونجاست، کارآیی بسیار زیادی دارد. در این روش درمانی، لازم است که قبل از مواجهه سازی ابتدا بیمار با ناهنجاری های شناختی ونگرش غلطی که احیاناً نسبت به مفاهیمی همچون پاک ونجس، گناه وثواب ونیز عبادت، در ذهن خود دارد، آشنا گردد ونیز مفاهیم مثل احتیاط، شک ویقین وسوءظن راخوب درک کند تا بتواند در ابتدا باورهای پایه ای غلط را از ذهن خود بیرون کند، سپس باورهای درست را جایگزین سازد.
اکنون فرد می تواند با بهره گیری از نحوه عملکرد کلّی ذهن وروان ، خود را به دست جریان خودکار ذهن بسپارد. با قرار دادن فرد در معرض آن چه که ازآن وحشت دارد، در واقع اورا در وضعیّت جدیدی قرار داده ایم که در ابتدا سخت وغیرقابل قبول است اما به مرور عکس العمل قبلی نسبت به عامل های نجس کننده با باورهای پایه ای جدید در ذهن، خو می گیرد، پذیرفته می شود وتطابق می یابد وسپس خودکار می شود. در این مرحله دیگر بیمار احساس ترس و وحشت خود را نسبت به موضوع «نجاست» از دست می دهد، چون هم می داند که از نظر شریعت وشارع، نجاست فقط یک مانع است برای نماز خواندن که با توجه به اصول وقواعد گفته شده مخصوصاً اصل پرهیز از احتیاط های ناروا و نفی عسروحرج، لاضرر ولاضرار، و اصل تسهیل نیازی به «یقین و قطع» در رفع نجاست نیست بلکه تنها اطمینان کفایت می کند وملاک عرف جامعه است و هم این که سیستم ذهنی و روانی او در برخورد با این موضوع، براساس برنامه ریزی جدید عمل می کند و در مسیر مستقیم تعیین شده حرکت خواهد کرد.
در مبحث روش های پیشگیری از بروز وسواس در فقه اسلامی و آموزه های دینی، اصول عملیه و قواعد فقهی ای را مطرح کردیم که عمل بدان ها اساساً از تبدیل شدن افکار وسواسی به اعمال وسواسی ممانعت به عمل می آورند. بررسی و تفحّص در آیات قرآن، روایات ائمه ی هدی(ع) و فتاوای مراجع تقلید، نشان می دهد که در صورت ابتلا به اختلال وسواس، به ویژه در وسواس های مذهبی، بکاربستن همین قواعد و اصول موثرترین و مطمئن ترین راه برای درمان مبتلایان خواهد بود.
برای رهایی از وسواس همان گونه که در درمان های روان شناسانه ی مبتنی بر شناخت درمانی نیز بیان گردید، لازم است که فرد وسواسی قبل از هر کاری با باورهای درست بنیادین در مورد عمل به احکام و دستورات دین آشنا گردد تا در مرحله ی بعدی بتواند باورهای پایه ی غلطی را که مبنای اعمال خود قرار داده است، تغییر داده و تصحیح نماید. به همین منظور برخی از این باورهای پایه ای را مختصراً از نظر می گذرانیم:
۱- فقها با استناد به آیات قرآن ^[۶۰۶]و روایات معصومین(ع) ^[۶۰۷] و براساس قاعده ی نفی عسرو حرج در استدلال های فقهی خود بیان می کنند که اگر فهم افراد از دین به سمتی برود که زندگی آنان را مختلّ کرده و اعمال عادی و روزمرّه ی آنان را دچار مشکل و مشقّت نماید، مفهوم آن این است که برداشت آنان از دین، نادرست بوده و از آنچه پیامبر (ص) به عنوان اسلام معرفی کرده اند، فاصله گرفته و دور شده اند. اگر انسان مومن احساس کند که برای حفظ طهارت مجبور است خود را از تفریح ها و زیبایی های زندگی محروم نماید، باید یقین داشته باشد که چون این محدودیت به معنای سختی و مشقّت در زندگی است حتماً با دستور طهارت اسلام تعارض دارد. حتی اگر حکم طهارت تغییری هم نکند، در هر موردی که به مشقّت و سختی زیاد مکلّف منجر گردد، در آن مورد خاص، آن حکم لغو می شود.^[۶۰۸]
۲- با وجود این که شارع مقدس، راه های گریز فراوانی برای دوری جستن از وسواس پیش روی مکلّفین قرار داده است، اما باز هم گروهی از مومنین بنا به دلایلی که در دو فصل گذشته بحث شد، در مسائل شرعی دقّت زیادتر از حدّ می کنند و به وسواس مبتلا می شوند. فقها برای این افراد احکام و فتاوای خاصی را صادر کرده اند که در بعضی موارد با احکامی که افراد عادی ملزم به رعایت آن هستند، متفاوت است. مهمّ ترین حکم در این زمینه، آن است که «فرد وسواسی نباید به شک‏های خود اعتنا کند و هر عملی را بیش از یک بار نباید انجام دهد و اگر به شکّ خود اعتنا کرده و عملش را تکرار کند، مرتکب کار حرامی شده است و معصیت کار است.»^[۶۰۹] دیگر این که غالب فقها یقین وسواسی را نامعتبر می دانند. از جمله این حکم است: « علم شخص وسواسی هیچ ارزشی ندارد.»^[۶۱۰] این عبارت به این معنا است که شخص وسواسی بر اساس علم خود نباید عمل کند. مثلاً اگر فرد وسواسی یقین کند لباسش نجس است این یقین او باعث نجس بودن آن لباس نمی شود؛ یعنی نماز او با آن لباس صحیح می باشد و اگر این یقین درمورد مواد خوردنی باشد، خوردن آن ها بی اشکال است.
۳- لازم نیست فرد وسواسی در امور مشکوک و مظنون به قطع و یقین دست یابد. انسان ها در زندگانی عادی و روزمره خود، در باره مسائل جزئی و گاه کلّی، به طریقی به یقین و تصمیم قاطع دست پیدا می کنند که همان، منشأ اثر در ترسیم اعمال و رفتارهای آنان است. در عرصه عمل به احکام شرعی نیز چنین است. فقها و مجتهدین برای این حالت، اصطلاح «قطع» را به کار می برند که به معنی یقین، تصمیم و برداشت قطعی است. در نظر آنان، قطع و یقین هر کس، درباره مسائل شرعی، برای خود او حجّت است. مثلاً اگر کسی یقین داشته باشد که لباسش به نجاست آلوده است، نمی تواند با آن جامه نماز بخواند، اگر چه دیگران او را به این کار ترغیب کنند. اما «قطع» و یقین فرد مبتلا به وسواس حجّت نیست. وسواس تخیّل و وهم آدمی را تشدید می کند و آن را به همه افکار و احساسات و حتی به اندیشه، تسرّی می دهد. به همین علّت است که فرد مبتلا به وسواس، نمی تواند در باره مسائل جزئی و کوچک به یقین برسد و در همه جزئیّات، تردید می کند. بنا بر این یقین او حجّت نیست. مثلاً فرد وسواسی در شکّ و تردید به جایی می رسد که وقتی احتمال وجود هیچ آبی نمی رود، یقین پیدا می کند که ترشّحی به پایش رسیده است و حتّی صدای چکیدن آب را در گوش خود طنین انداز می یابد. چنین فردی باید در نجاست و طهارت، بر طریق یقین و قطع دیگران رفتار نماید و از یقین سرشار از تردید خود چشم بپوشد. ^[۶۱۱]
حال با دانستن این باورهای درست منطقی و پایه ای، فرد وسواسی باید به مطالعه و یادگیری مجدّد احکام و دستورات عملی دین مبادرت ورزد. آن چه که فرد وسواسی در مورد «طهارت و نجاست» باید بداند، این است که بیشتر فقیهان، با استناد به آیات قرآن و روایات معصومین(ع)، نجاسات را در یازده مورد خلاصه کرده اند و غیر از این، همه چیز پاک است، مگر این که به نجس بودن آن یقین حاصل شود.
نجاست هر چیزی به سه طریق قابل اثبات است و تنها در این سه حالت، می توان اطمینان پیدا کرد که چیزی نجس است: اولاً خود انسان یقین پیدا کند، ثانیاً کسی که چیزی را در اختیار دارد، مانند همسر و کارمند بگویند این جسم نجس است، ثالثاً دو مرد عادل گواهی بدهند که آن چیز نجس است. ^[۶۱۲]
۳-۲-۲-۲- ۸- درمان پزشکی و طب سنتی
تقویت قوای جسمانی، راه حل مناسبی است که برای درمان وسواس پیشنهاد شده است. تردیدی نیست که روح سالم در بدن سالم، ارتقاء، ارتفاع و تکامل بیشتری حاصل می کند. بنابراین استفاده از غذاهای طیّب وپاک، کم حجم وانرژی زا کمک بسیار مناسبی برای تقویت قوای جسمانی فرد بوده و راه کار خوبی برای افزایش اعتماد و اطمینان و کاهش اضطراب ناشی از رنج ها و روان رنجوری های اوست.^[۶۱۳]
در طب سنتی استفاده از روغن زیتون، خوردن انار، خرما، سیب و خوردن سبزیجات و دم کرده ی گل گاوزبان، برای درمان و رفع حالات وسواسی توصیه شده است. علاوه بر این ها استفاده ازکندر و اسپند، دست کردن انگشترعقیق، شستن سر با سدر، خضاب کردن، مسواک کردن، شانه کردن مو، نوشیدن آب نیسان و غیره نیز مواردی هستند که به ایجاد آرامش روحی و روانی فرد کمک کرده و در کاهش استرس ها موثّر می باشند و از همین طریق به رفع حالت های وسواسی کمک می کنند.^[۶۱۴]
درطب اسلامى اعتقاد بر آن است که اگر در بدن افراد خلط سودا افزایش پیدا کند، فرد دچار وسواس فکرى مى شود و انزوا و گوشه گیرى را پیشه مى کند و اگر این حالت افزایش یابد، بدن فرد خشکیده و لاغر مى شود. از نظر طب سنتى، سوداوى مزاج ها کسانى هستند که داراى طبیعتى سرد و خشک هستند. سودا از نظر معنا معادل خاک است. افراد سوداوى همیشه احساس خستگى مى کنند و پوست بدنشان خشک و زبر است و از نظر خلقیات نیز افرادى خشک و متعصّب هستند. براى درمان سوداوى مزاج ها باید درمان به ضد را پیش گرفت و از غذاهاى گرم و تر استفاده کرد. گرمى غذا موجب از بین رفتن سردى بدن و رطوبت و ترى غذا موجب از بین رفتن خشکى آن مى شود. ^[۶۱۵]
۳-۲-۲-۲-۹- راه های تدبیر شده برای درمان وسواس در احکام و استفتائات
جستجو در احکام مربوط به وسواس و استفتائات مقلّدین درخصوص موضوع وسواس و پاسخ های مراجع ومجتهدین عظام، نشان می دهد که دین اسلام و فقه اسلامی، در برخورد با مسئله ی وسواس و به ویژه وسواس در طهارت و نجاست-که در جامعه ی ما از شیوع بالایی برخوردار است- بسیار سهل و آسان حکم داده است. چراکه شارع مقدّس بهتر و بیشتر از هر کسی می داند آفت های سلامت روانی انسان چیست و چه تمهیداتی برای حفظ سلامت تن و روان او ضروری است.
علماء اسلامی و مجتهدین عظام، معمولاً امر مشتبه در نجاست و حرمت را حمل بر طهارت و حلّیّت می کنند و به مصداق آیه کریمه «ولاتجسَّسوا» ^[۶۱۶] بررسی و تجسس نمی نمایند و تا می توانند برای آن امر، محمل قرار می دهند و به طورکلّی براساس اصل«سمحهو سهله» دینی، در هر مشتبهی از نجاست و طهارت، همین گونه عمل می کنند. تفحص و موشکافی در تحصیل علم و یقین به نجاست واجب نیست، حتی سنت و مباح نیزشمرده نشده است. در حدیث است که: «اسکتوا کما اسکت الله عنه و ابهموا کما ابهم الله عنه»،^[۶۱۷] در مسائل و مواردی که پروردگار[دانا] آنها را مبهم گذاشته و سکوت اختیار فرموده است، شما هم ساکت باشید. ونیز در نهج البلاغه آمده است که: «ان الله سکت لکم عن أشیاء لم یدعها نسیانا فلا تتکلفوها»،^[۶۱۸] باری تعالی در کار و امورری سکوت فرموده ،آن هم نه از سر فراموشی، پس شما خود را به زحمت و تکلّف نیندازید. حلال و حرام شرعی نیز همچون طهارت و نجاست است؛ یعنی حلیت و حرمت ظاهری، ملاک است و نه حلیت و حرمت واقعی و«نفس الامری».
براساس اجماع فقها وسواس رذیله ای است که غالباً گناهانى را در پی داشته و عمل کردن براساس آن حرام بوده و موجب معصیت و نافرمانی امر پرردگار به شمار می آید. بنابراین دوری جستن و مقابله با آن امری است واجب، اما بسیار وقت گیر و مشکل.^[۶۱۹] برچیدن ریشه های وسواس از روح و روان انسان، مستلزم برنامه ای دقیق و طولانی مدت و عزمی راسخ است و حذر کردن از آن نیازمند تمرین و ممارست و پیگیری علمی و مجدّانه می باشد. تحقیق و تفحّص در احکام فقهی توجه ما را به سوی نکاتی معطوف می دارد که مد نظر قرار دادن و بکاربستن آن ها می تواند راه گشای انبوهی از گرفتاری های فرد وسواسی باشد. در اینجا به برخی از این نکات که از دل احکام عملیِ فقهی استخراج شده اند، نظری می افکنیم.
«بى‏اعتنایى کردن» به شک بلکه به یقین، اولین و مهم ترین اصل در رفع و درمان این اختلال روانی و صفت رذیله ی روحی محسوب می شود.^[۶۲۰] زیرا عمل به وسواس در حقیقت به منزله قبول نداشتن حکم خدا و رسول خدا (ص) مى‌باشد بنابراین اجتناب از تخیّلات شیطانى و بى‌اعتنایى نسبت به آن ها شرعاً و عقلاً لازم است.^[۶۲۱]
عمل کردن براساس عرف و آن چه که در میان مردم متدیّن معمول و متعارف^[۶۲۲] است و تکلیف نداشتن بیش از این مقدار؛ حتی اگر فکر فرد وسواسی نجس بودن را به او القا کند، زیرا در این گونه موارد افراد متدیّن عادى به نجاست علم و یقین پیدا نمى کنند.^[۶۲۳] در مجموع، فرد وسواسی باید کاری را انجام دهد که به نفع اوست، یعنی عملی را انجام دهد که اضطرابش را کم می کند و درمانش را سرعت می بخشد، اگرچه که به زعم خود فرد وسواسی، آن فعل موجب انتشار بیشتر نجاست یا عدم امتثال کامل امر شارع گردد. مثلاً شخصی که در طهارت و نجاست زیاد شک می کند و گرفتار وسواس است؛ حتی اگر یقین کند که از زمین متنجّس یا از عین نجس به او ترشح شده است، نباید اعتنا کند. یا کسی که در نماز دچار وسواس است و در غلط و درست گفتن کلمات یا کم و زیاد کردن جزئی از نماز بین شک و یقین در نوسان است باید آن چه را خوانده است صحیح فرض کند.^[۶۲۴] اگر انسان حالتى دارد که در آب کشیدن چیز نجس یقین پیدا نمى‌کند، مى‌تواند به گمان خود اکتفا کند.^[۶۲۵] فرد وسواسی نه تنها ملزم به اعتنا کردن به شک خود نمی باشد بلکه حتی لازم نیست در مورد طهارت و مانند آن تحصیل یقین بنماید. به گونه ای که اگر شخصی پس از فراغت از وضو، بفهمد آب نجس بوده، تجدید و اعاده وضو و شستن و طهارت اعضای وضو واجب نیست؛ چراکه احتمال دارد (اگرچه یک درصد) نجاست آن آب، پس از وضو بوده باشد. ^[۶۲۶] عبدالله بن سنان می گوید: از امام صادق (ع) سؤال شد و من حاضر بودم.سؤال کننده عرض کرد: لباس خود را به کافر ذمی عاریه دادم ،درحالی که می دانم او مشروبات الکلی و گوشت خوک مصرف می کند. او پس از استفاده، آن لباس را به من برمی گرداند، آیا در آن نماز بخوانم؟ حضرت فرموند: در آن لباس نماز بخوان و شستن هم لازم ندارد؛ زیرا وقتی لباس خود را به او عاریه دادی یقین به طهارتش داشتی و یقین نداری که آن کافر ذمی آن را نجس کرده باشد.^[۶۲۷] پروردگار متعال می فرماید:«لا یکلف الله نفساً الّا وسعها»،^[۶۲۸] خداوند هیچ کسی را جز به قدر و توانایی اش تکلیف نمیکند.
متنجّس براى افراد وسواسى متنجّس نیست. از آن جایی که فرد وسواسی در حقیقت بیمار است، از سوی شارع مشمول نوعی تفضّل و تخفیف در انجام تکالیف شرعی می شود؛ به طوری که انتظار اتیان تکلیف تا حدّ وُسع و طاقت فرد کاهش می یابد. بنابراین آب و گِل و لای و برف‌هایی که چند روز در کوچه‏ها مانده است، اگرچه فرد وسواسی بنا بر محاسبات خود یقین به نجاست آن ها داشته باشد، براى او پاک است و مى‏تواند با همان گِل‌ها و با همان کفش‌ها که به مستراح رفته است به مسجد برود، و با همان گِل ها که به لباس یا بدن او ترشح شده است نماز بخواند، و با افراد لاابالى در طهارت و نجاست، گرچه یقین داشته باشد که آنها نجس هستند، معاشرت کند و از غذاهاى آنها بخورد و حرام است که بعداً دست و دهان خود را آب بکشد.^[۶۲۹] به طور کلّی اگر فرد وسواسی فقط از عین نجس اجتناب کند و متنجّس را نجس نداند و پرهیز نکند، وسواسش درمان می شود.
عمل کردن بدون فکر، تجسّس و تفحّص در مورد چیزهایى که متعلَّق وسواس هستند. براى وسواسى حرام است در مورد چیزهایی که وسواس او مربوط به آنها است دقّت نماید، بلکه لازم است با بى‏تفاوتی کامل و بدون هیچ واکنشی با آن ها برخورد کند، تا بنا بر روایت امام صادق(ع) شیطان از او مأیوس گردد و رهایش سازد.^[۶۳۰]
حکم به عدم نجاست، در مورد افرادی که داراى حساسیّت نفسانى شدیدى در خصوص نجاست هستند، حتى اگر گاهى هم یقین به نجاست پیدا کنند؛ مگر در مواردى که نجس شدن یک شى‌ء را با چشمان خود ببینند، به طورى که اگر فرد دیگرى هم آن را ببیند، یقین به سرایت نجاست پیدا کند، فقط در این موارد باید حکم به نجاست کنند.^[۶۳۱]
تجسس از نجاست و طهارت، در صورتی واجب است که مکلّف یا صاحب جنس مورد نظر بخواهد آن را در کارى مصرف کند که شرط آن طهارت واقعى است، به عنوان مثال اطلاع حاصل کردن یا اطلاع دادن از نجاست خوردنی ها و آشامیدنی ها ونیز نجاست آبی که برای وضو و غسل استعمال می شود، واجب است؛ ولیکن خبر دادن از نجاست چیزی که شرط استعمال آن طهارت واقعى نیست، مثل نجس بودن لباس یا فرش، لازم نیست، حتی اگر بداند صاحبش در آن یا روى آن نماز مى‌خواند. ^[۶۳۲]
پاک کننده بودن زمین اعمّ از آسفالت، سیمان، چوب، آجر، موزائیک و فلزاتی که با آن کف زمین را مفروش می‌کنند نسبت به کف پا، کفش و لاستیک وسائل نقلیه مانند اتومبیل، ویلچر وغیره.^[۶۳۳]

رویکرد ارتباطی
اختیار
تفویض اختیار
شکل۵-۲ : ارتباط قدرت و توانمندسازی از رویکردهای مختلف (محمدی،۱۳۸۱)
به دلیل تحولات به وجود آمده، همچون رقابتهای جهانی، جستجوی جایگزین مناسب برای اشکال مدیریتی که تعهد، ریسک پذیری و ابداع را ترغیب می کنند است. توماس ولتهوس در چارچوب پارادایمی جدید توانمندسازی را در سطح تجزیه و تحلیل وظایف به کار گرفتند. آنها با به عاریه گرفتن اصطلاح “انگیزش درونی کار^[۷۴]” که بریف و آلداک^[۷۵] ابداع کننده آن بودند، توانمندسازی را به عنوان فرایند افزایش ” انگیزش درونی وظیفه” تعریف کرد .(Thomas & Velthouse,1990)در رویکرد شناختی توانمندسازی را به طور وسیع­تر به عنوان یک حالت انگیزش درونی در ارتباط با شغل تعریف می­ کنند که شامل جهار تصور درونی است و بیانگر تمایل افراد به نقش های کاری خود می باشد .(Julia&etal,1999) این تصورات درونی عبارتند از:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۱) معنی دار بودن^[۷۶]: عبارت است از ارزش اهداف شغلی که در ارتباط با استانداردها یا ایده آل­های فردی مورد قضاوت می گیرد.(Thomas & Velthouse,1990) یعنی اینکه فرد وظیفه ای که انجام می دهد با ارزش تلقی کند.
۲) شایستگی^[۷۷]: شایستگی یا کفایت نفس، اعتقاد فرد به توانایی و ظرفیت خود برای انجام کارهای مهارتی است.(Guist,1984) شایستگی چیزی شبیه اعتقادات عامل، توانایی شخصی و یا انتظار تلاش-عملکرد است.(Bandura,1989)
۳) موثر بودن^[۷۸]: عبارت از حدی که در آن فرد توانایی نفوذ در پیامدهای استراتژیک، اداری ویا عملیاتی در کار خود را دارا می باشد .(Ashforth,1989)
۴) خودتعیینی (حق انتخاب)^[۷۹]: در حالیکه شایستگی یک مهارت رفتاری است. خود تعیینی یا حق انتخاب یک احساس فردی در مورد حق انتخاب برای پیش قدمی و تنظیم فعالیتهاست.در حقیقت خود تعیینی یا حق انتخاب بیانگر استقلال در پیشقدمی و استمرار رفتارها و فرایندهاستSpritzer,1995)). همچنین به آزادی عمل شاغل در تعیین فعالیتهای لازم برای انجام وظایف شغلی اطلاق می گردد.(Thomas&Velthouse,1990;Spritzer,1995;Robbins1993)
۱) مدل توماس و ولتهوس^[۸۰]
توماس و ولتهوس در سال ۱۹۹۰ با تاکید بر فرایندهای شناختی درون فردی^[۸۱] الگویی برای توانمندسازی کارکنان ابداع نمودند (شکل ۶-۲) که این الگو شامل چرخه دائمی از رویدادهای محیطی، ارزیابی وظیفه ای و رفتار است (حلقه محصور از اجزاء۱و۲و۳). رویدادهای محیطی به فرد در مورد نتایج حاصل از رفتار وظیفه ­ای جاری و رویدادهای مرتبط با رفتار آینده­اش اطلاعاتی ارائه می دهند. فرد با بهره گیری از این اطلاعات به ارزیابی رفتار وظیفه ­ای موردنظر بر مبنای شناخت­های چهارگانه- احساس معنی دار بودن، شایستگی، موثربودن و خودتعیینی یا حق انتخاب- می پردازد.
چنانچه برآیند کلی این ارزیابی از تاثیر مثبت رفتار بر یک و یا چندین مورد از شناخت­های چهارگانه حکایت داشته باشد، منجر به افزایش انگیزش درونی فرد شده، تقویت وتداوم آن رفتار را به همراه خواهد داشت. اما همانگونه که در شکل نشان داده شده، ارزیابی های وظیفه ­ای علاوه بر رویدادهای محیطی از ارزیابی های عام و سبکهای تفسیری فرد نیز تاثیر می­پذیرند. ارزیابی های عام، باورهای تعمیم یافته فرد از احساس موثر بودن، شایستگی داشتن، معناداری و حق انتخاب هستند. برخلاف ارزیابی های وظیفه ای که مربوط به یک وظیفه می شوند، ارزیابی های عام بیانگر شناخت های چهخارگانه فرد از تمامی وظایف یک شغل هستند. این فرض وجود دارد که ارزیابی های عام و وضعی (خاص) به یکدیگر شکل می دهند (توالی اجزاء ۲و۴). از سوی دیگر، سبک های تفسیری بیانگر نوع پردازش تفسیری افراد از رویدادها هستند. به عنوان مثال، سبک ارزیابی بدبینانه بیانگر آن است که احتمال شکست در انجام کارها بیش از احتمال موفقیت است. وجود این سبک در افراد بر ارزیابی وظیفه ای احساس موثر بودن، تاثیر منفی برجای گذاشته و باعث کاهش تلاش فرد در پی احتمال شکست خواهد شد.(توالی اجزاء۲و۵).
Source :Thomas&Velthouse,1990
شکل۶-۲: الگوی توانمندسازی توماس و والتهوس
۲) مدل اسپریتزر
اسپریتزر با تمرکز بر رویکرد شناختی به دنبال توسعه یک شبکه قانونمند توانمندسازی در محیط کار بود. در مدل اسپریتزر توانمندسازی نه به عنوان نتیجه یک فرایند، بلکه به عنوان عاملی که از یک سو تحت تاثیر عوامل محیطی و سازمانی فردی قرار دارد و از طرف دیگر می تواند به عنوان عاملی موثر در اثربخشی سازمان عمل کند، نگریسته می شود. از این منظر توانمندسازی دارای کارکردی سازمانی است که تحت تاثیر فرهنگ جامعه قابلیت ارتقاء کارایی و اثربخشی سازمان را دارد. اسپریتزر بر مبنای مدل توماس و ولتهوس رابطه چهار بعد توانمندسازی روانشناختی(احساس معنی دار بودن، احساس شایستگی، احساس خود تعیینی)حق انتخاب،(احساس موثر بودن) با توانمندسازی را آزمون نمود و سپس به بررسی رابطه عوامل سازمانی و اجتماعی بر توانمند سازی شناختی پرداخت .(Spritzer,1995)
حیطه کنترل
احترام به خود
دسترسی به اطلاعات
پاداش
مطلوبیت اجتماعی
نوآوری
اثر بخشی مدیریتی
ثبات
توانمندی روان شناختی
احساس معنی دار بودن
احساس شایستگی
احساس خود تعیینی (حق انتخاب)
احساس موثر بودن
Source: Spritzer,1995
شکل۷-۲: الگوی توانمندسازی اسپریتزر
۵ـ۲ـ۲٫ عوامل موثر بر توانمندسازی
همانطور که در بخش قبل بیان شد صاحبنظران توانمندسازی از سه رویکرد متفاوت به بحث پیرامون توانمندسازی پرداختند. رویکرد اول رویکرد ارتباطی بود که براساس آن توانمندسازی فرایندی است که از طریق آن یک رهبر یا مدیر سعی در تقسیم قدرت در بین زیردستانش دارد .(Conger & Kanungo,1998) هدف این رویکرد قدرتمندسازی و استرتژی آن توزیع قدرت می باشد. رویکرد دوم رویکرد انگیزشی می باشد که هدفش تواناسازی واستراتژی آن تقویت کفایت نفس است. براساس این رویکرد توانمندسازی عبارت است از فرایند تقویت شایستگی افراد سازمان از طریق تعیین شرایطی که باعث احساس بی قدرتی در آنها شده است و تلاش در جهت رفع آنها با کمک اقدامات رسمی و هم با بهره­ گیری از فنون غیررسمی تهیه و تدارک اطلاعاتی به کفایت نفس آنها در سازمان کمک می­ کنند .(Conger & Kanungo,1998) رویکرد سوم رویکرد شناختی می­باشد که توانمندسازی را به طور وسیعتر به عنوان یک حالت انگیزش درونی در ارتباط با شغل تعریف می­ کند، که شامل چهار تصور درونی، احساس معنی دار بودن، احساس شایستگی، احساس حق انتخاب (خود تعیینی) و احساس موثر بودن است و بیانگر تمایل افراد به نقش های کاری خود می باشد.(Julia & etal,1999) هدف این رویکرد افزایش انگیزش درونی وظایف از طریق تقویت چهار تصور درونی ذکر شده می باشد (شکل ۸-۲)
منبع: محمدی،۱۳۸۰
شکل۸-۲: رویکرد های مختلف توانمند سازی
در بررسی عوامل موثر بر توانمندسازی هر یک از صاحبنظران با در پیش گرفتن یکی از رویکردهای توانمندسازی و با توجه به اهداف آن رویکرد برخی از عوامل را مهم و تاثیرگذار دانستند. در این بخش سعی شده است برای شناسایی عوامل موثر بر توانمندسازی از روش تحلیل محتوا برای بررسی مدلها و نظریات صاحبنظران توانمندسازی استفاده گردد. تحلیل محتوا روشی است که از طریق آن می توان متون یا گفتارهای مختلفی که از سوی شخصی صادر شده است به جوانب آن و اندیشه های صادر کننده پیام که در متن پیام بطور صریح وجود ندارد دست یافت. تحلیل محتوا با توجه به شرایط زمانی، مکانی، فکری، فرهنگی، سیاسی… و صدور پیام از سوی صادرکننده پیام (نویسنده، گوینده و مانند اینها) به نتیجه گیری درباره اندیشه ها و نظرات و سایر ابعاد کمی و کیفی متن پیام می پردازذ و نظرات گوینده و نویسنده را روشن می کند( مرتضی عزتی،۱۳۷۶). در انتها مجموعه ای از عوامل جمع آوری شده از بررسی مدلها و نظریات صاحبنظران ارائه می گردد.
عوامل موثر بر توانمندسازی از دیدگاه صاحبنظران
کونزاک شش عامل را در توانمندسازی مهم دانست که اگر مدیران این شش عامل را در رفتارهایشان بیشتر نشان دهند کارکنان نیز احساس توانمندی شناختی بیشتری می کنند، این عوامل شامل تفویض اختیار، مسئولیت، تصمیم گیری خودگردان، تسهیم اطلاعات، توسعه توانایی و مشاوره برای عملکرد نوآورانه می شود .(Koneczak & etal,2000)
بورک معتقد است توانمندسازی اعطاء قدرت و تفویض اختیار است .(Burke,1985)
باون و لاولر معتقدند وقتی توانمندسازی وجود دارد که شرکتها قدرت، اطلاعات،دانش و پاداشها را در سازمان توزیع کنند و اگر یکی از این چهار عنصر صفر باشد توانمندسازی نیز صفر خواهد بود .(Bowen & Lawler,1995)
باندورا شش عامل را در توانمندسازی مهم می داند این عوامل شامل ارتقای مهارتهای شغلی، تفویض اختیار، ایجاد الگوی موفق کاری، دسترسی به اطلاعات، ترغیب و تشویق و حمایت احساسی مثبت می شود.(Bandura,1986)
فورد و فوتلر با رویکردی ارتباطی به نحوه تفویض اختیار در سازمان بر اساس دو بعد محتوی شغل وزمینه شغل پرداختند .(Andrews & Herschel &Baird ,1997)
بلانچارد، زیگارمی و زیگارمی بر ایفای نقش مربیگری، ارشاد و انتخاب سبک مناسب سرپرستی در توانمندسازی اهمیت ویژه ای قائل شدند و بر آشکار سازی اهداف، اجرای آموزش های مورد نیاز، فراهم ساختن منابع و مشارکت دادن افراد در اطلاعات مربوط به خود و سازمان تاکید کردند. .(Blanchard & zigarmi,1985)
کوئین و اسپریتزر نگرش به توانمندسازی را به دو دیدگاه تقسیم بندی می کنند. در دیدگاه ایستا توانندسازی تفویض تصمیم گیری در یک چارچوب روشن است.اما در نگرش پویا توانمندسازی پذیرش ریسک، رشد، تغییرات، درک نیازهای کارکنان، تیم سازی، ترغیب رفتار همکارانه، تشویق ریسک پذیری هوشمندانه و اعتماد کردن به دیگران در انجام کار است. در نهایت آنها برای حرکت از دیدگاه پویا چهار عامل را مهم می دانند، این عوامل شامل ایجاد چشم انداز روشن،دسترسی به اطلاعات، نظم واعمال کنترل و حمایت سازمانی می شود .(Quinn & Spritzer,1997)
شول و همکارانش معتقدند توانمندسازی عبارتست از اعطای اختیارات بیشتر به کارکنان برای اتخاذ تصمیمات لازم بدون آن که در ابتدا به تایید مقامات بالاتر سازمان برسد.(Schoell etal.,1993)
راندلف (۱۹۹۵) در مدل خود برای توانمندسازی به سه عامل اصلی اشاره می کند که این عوامل شامل به اشتراک گذاری اطلاعات، حق انتخاب(خودتعیینی)، کار تیمی می باشد .(Krtner & Kinicki,2001)
آرمستید و راولند بر اساس دو عامل میزان کنترل سازمانی و درک افراد نسبت به آزادی عمل برای تصمیم گیری (حق انتخاب) یک مدل ماتریسی برای توانمندسازی ارائه نمودند .(Armisted & Rowland,1996)
استاینر سه عامل رهبری، ارتباطات و تعهد را در امر توانمندسازی قابل توجه دانسته و مدل خود را بر اساس این سه عامل ارائه نموده است .(Stainer,2000)
مدل سولین بر اساس ارزیابی آموخته های فردی در مرحله قبل وبعد از ورود به سازمان و آماده کردن فرد برای پذیرش مسئولیت است و تمرکز آن بر فرایندهای آموزشی است .(Sullins,2001)

** P<0.05
در خصوص استفاده از اسانس های گیاهی توصیه هایی وجود دارد برای مثال مکمل کردن آنها ممکن است در صورتی موثر واقع شود که دام ها برای یک مدت طولانی (که شامل عادت پذیری نیز می شود) از آنها استفاده کرده باشند.کستیلجوس (۲۰۰۷) نتیجه گیری کرد که برای مشاهده اثرات مخلوطی از اسانس های گیاهی برمتابولیسم نیتروژن در شکمبه، یک دوره ۲۸ روزه عادت پذیری لازم است. با وجود این هنگامی که در مطالعه مولر و همکاران (۲۰۰۴)، دوره عادت پذیری دام ها ۲۸ روز افزایش یافت (در مقابل گروه شاهد که ۱۰ روز بود)، افزودن روزانه ۷۰۰ میلی گرم از مخلوط اسانس های گیاهی به جیره با مقدار زیاد علوفه، تجزیه پذیری موثر نیتروژن کنجاله سویا در شکمبه را تغییر نداد. گرچه باعث کاهش پروتئین محلول و افزایش پروتئین بالقوه تجزیه پذیر در شکمبه شد. در یک آزمایش دیگرکه توسط نیوبولد (۲۰۰۴) با بهره گرفتن از روش کیسه های نایلونی انجام شد، تجزیه پذیری نیتروژن در شکمبه کنجاله سویا در زمان های مختلف انکوباسیون (۰، ۲،۴، ۶، ۸، ۱۶، ۲۴ و ۴۸) با بهره گرفتن از گوسفندان بالغ که برای ۴۲ روز جیره حاوی مقادیر بالای علوفه همراه با ۱۱۰ میلی گرم در روز مخلوطی از اسانس های گیاهی دریافت کرده بودند، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که تجزیه پذیری نیتروژن در شکمبه کنجاله سویا، فقط در زمان ۲ ساعت پس از انکوباسیون (به میزان ۱۸ درصد) کاهش یافت. البته به صورت ناخواسته این کاهش ایجاد شده در ساعت دوم انکوباسیون، تجزیه پذیری کلی شکمبه ای نیتروژن کنجاله سویا را تحت تأثیر قرار می دهد. اخیراً بنچار و همکاران (۲۰۰۶آ و ۲۰۰۷ آ)، در گزارشی بیان کردند که در گاوهای شیرده که سطوح حاوی ۷۵/۰ و ۲ گرم در روز از مخلوطی از اسانس های گیاهی را دریافت کرده بودند، تغییری در تجزیه پذیری پروتئین کنجاله سویا در شکمبه مشاهده نشد.جمع آوری نتایج حاصل از مطالعات مختلف که در محیط کشت پیوسته انجام شده بود توسط کستیجلوس و همکاران (۲۰۰۵ و ۲۰۰۷)، نشان داد که آزمایشات کیسه های نایلونی (Molero et al., ۲۰۰۴; Newbold et al., ۲۰۰۴; Benchaar et al, ۲۰۰۶a, 2007a,) و همچنین مطالعات درون تنی (Benchaar et al., ۲۰۰۶a, 2007a) نمی تواند نتایج مثبت بدست آمده حاصل از اثر مخلوط اسانس های گیاهی را بر متابولیسم نیتروژن که از مطالعات کوتاه مدت انجام شده درمحیط بسته آزمایشگاهی حاصل شده (Mclntosh et al., ۲۰۰۳; New bold et al.,) تائید کند. این اختلاف در نتایج مطالعات مختلف که حاصل استفاده از تکنیک های مختلف می باشد به وضوح بیانگر آن است که مطالعات کوتاه مدت در شرایط آزمایشگاهی محدودیت هایی دارند و برای بدست آوردن میزان مصرف اسانس های گیاهی که بتواند تخمیر میکروبی در شکمبه را تغییر دهد، نیاز به آزمایش های بیولوژیک می باشد(Mclntosh et al., ۲۰۰۳; New bold et al.,).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

طیف گسترده ای از اسانس های گیاهی شناخته شده اند و بسیاری از این مواد هنوزدر مرحله آزمایش به لحاظ اثرات ضد میکروبی بر میکروارگانیسم های شکمبه قراردارند. علاوه بر مطالعاتی که اثر مخلوط اسانس های گیاهی تجاری را بررسی می کنند، سایر مطالعات اسانس های گیاهی به صورت خالص وانفرادی وبه همان صورتی که در طبیعت وجود داشته انجام می شود تا بتوان تغییر حاصل در تخمیر شکمبه ای حاصل از هر یک از آنها را مشخص نمود. اکثر این مطالعات از نوع آزمایشگاهی و در محیط بسته بوده و از مطالعات و آزمایش هایی در دانشگاه بارسلونا در اسپانیا منشاء گرفته است. اثرات بر روی متابولیسم نیتروژن در شکمبه بسیار متفاوت بوده که دلایل آن: نوع اسانس گیاهی استفاده شده، ترکیبات آن و میزان مصرف آنها بود. کاردوزو وهمکاران (۲۰۰۴)، گزارش کردند که افزودن ۲۲/۰ میلی گرم سینامون از اسانس گیاهی دارچین (Cinamonum cassia، که شامل ۵۹ درصد سینامالدئید است) در یک سیستم بسته آزمایشگاهی کشت پیوسته با اسیدیته ثابت، باعث تغییر غلظت نیتروژن آمونیاکی نشد اما باعث افزایش نیتروژن پپتیدی و کاهش چشمگیر نیتروژن اسید آمینه ای گردید که ثابت می کند فعالیت تجزیه پپتیدی (پپتیدولایتیک) محدود شده است. در مطالعات بعدی همین آزمایشگاه، به طور شگفت آوری زمانی که سینامالدئید در غلظت بالاتری مکمل شد (۲/۲، ۲/۳۱ و ۳۱۲ میلی گرم در هر لیتر از محیط کشت پیوسته) هیچ تغییر ی در متابولیسم نیتروژن دیده نشد (تغییری در غلظت نیتروژن آمونیاکی، نیتروژن پپتیدهای بزرگ و کوچک و همچنین نیتروژن آمینواسیدی مشاهده نشد (Busquet et al., ۲۰۰۵a ; 2005b). در تحقیق دیگری که توسط همین محقق در سال ۲۰۰۶ انجام شد، مشاهده شد که استفاده از دزهای بالای مصرف روغن دارچین (۳۰۰۰ میلی گرم در لیتر) و سینامالدئید (۳۰۰ و ۳۰۰۰ میلی گرم در لیتر) به شدت باعث کاهش غلظت نیتروژن آمونیاکی در شکمبه می شود اما این اثرات با بهره گرفتن از دزهای کم مصرف آنها (۳و۳۰ میلی گرم در لیتر) دیده نشد. به هر حال کاهش غلظت نیتروژن آمونیاکی در شکمبه همراه با کاهش غلظت اسیدهای چرب فرار بود که این فرضیه را پیشنهاد می کند که تخمیر کلی خوراک دچار کاهش شده است.
تحقیقات اندکی در ارتباط با بررسی اثرات دارچین و سینامالدئید بر الگوی تخمیر در شکمبه، در قالب آزمایشهای درون تنی انجام شده است. چاوز و همکاران (۲۰۰۸آ)، هیچ تغییری در غلظت نیتروژن شکمبه ای بره های با جیره برپایه جو و ذرت درحالی که با ۲۰۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم ماده خشک مصرفی مکمل شده بودند، مشاهده نکردند. اخیراً، بنچار و همکاران(۲۰۰۸) نشان دادندکه چنانچه به جیره گاوهای شیرده روزانه یک گرم سینامالدئید اضافه شود (۴۳ میلی گرم در هر کیلوگرم خوراک مصرفی) اثری بر غلظت نیتروژن آمونیاکی شکمبه و همچنین تجزیه نیتروژن کنجاله سویا (به روش کیسه های نایلونی) نمی گذارد.
ترکیبات فنولیکی اثرات وسیع الطیفی بر باکتری های گرم مثبت و گرم منفی دارند (Kim et al., ۱۹۹۵; Helander et al., ۱۹۹۸; Dorman and Deans 2000). تعدادی از مطالعات انجام شده در شرایط آزمایشگاهی در رابطه با اثر ترکیبات فنلی (مانند: ایوگینول، کارواکرول و تیمول) و یا اسانس های گیاهی حاوی غلظت بالای ترکیبات فنلی بر روی متابولیسم نیتروژن در شکمبه بوده است. اثرات گزارش شده در آزمایشات مختلف بسیار متفاوت بوده که ظاهراً مربوط به سطح مصرف استفاده شده و همچنین تکنیک مورد استفاده در آزمایش بود. به طور مثال، باسکوئت و همکاران (س۲۰۰۵). گزارش کردند که افزودن ۲/۲ میلیگرم اسانس جوانه میخک (به نام سیزیجیوم آزروماتیکوم که شامل ۸۵ درصد ایوگینول است) در هر لیتر محیط کشت پیوسته باعث کاهش قابل توجه (حدود ۸۰ درصد کاهش) تخمیر میکروبی شده و در نتیجه غلظت نیتروژن پپتیدهای بزرگ به شدت کاهش یافت اما غلظت نیتروژن آمونیاکی تحت تأثیر قرار نگرفت و این فرضیه پیشنهاد گردید که اسانس گیاهی جوانه میخک، باعث کاهش فعالیت پپتیدولایتیکی (تجزیه پپتیدها) میکروب های شکمبه می شود. به هر حال افزودن ایوگینول (ترکیب اصلی اسانس گیاهی میخک) در همان غلظت استفاده شده در آزمایش قبل، هیچ اثر معنی داری را در متابولیسم نیتروژن در شکمبه ایجاد نکرد که این فرضیه را تقویت می کند که فعالیت ضدپپتیدولایتیکی اسانس گیاهی جوانه میخک، مربوط به ترکیب اصلی آن (ایوگینول) نیست بلکه مربوط به ترکیبات ناشناخته دیگری است که در اسانس وجود دارد. با سکونت و همکاران (۲۰۰۶)، در آزمایشی که در محیط بسته آزمایشگاهی و به مدت ۲۴ ساعت انکوباسیون انجام دادند، با بهره گرفتن از اسانس گیاهی مرز نجوش و همچنین ترکیب اصلی این اسانس بنام کارواکرول (هر دو به میزان ۳۰۰۰ میلی گرم در هر لیتر محیط)، در هر دو تیمار کاهش غلظت نیتروژن آمونیاکی را مشاهده کرده و نتیجه گرفتند کارواکرول ماده موثره اسانس مرز نجوش بوده و عامل ایجاد فعالیت ضد میکروبی این اسانس می باشد. نتایج بحث برانگیزی به وسیله آزمایشات فراسر (۲۰۰۷) در خصوص اسانس دارچین (شامل ۷۶ درصد ایوگینول) بدست آمده است. آنها مشاهده کردند که افزودن ۵۰۰ میلی گرم از اسانس دارچین در هر لیتر محیط کشت با بهره گرفتن از تکنیک شبیه سازی شده شکمبه باعث کاهش غلظت نیتروژن آمونیاکی و همچنین کاهش نسبت های مولی اسیدهای چرب فرار شاخه دار (محصول انتهایی حاصل ازتخمیر و شکسته شدن شکمبه ای اسیدهای آمینه شاخه دار) گردید در حالی که هیچ اثری در سایر سیستم ها نداشت. اخیراً بنچار و همکاران (۲۰۰۸) وهمچنین چاوز و همکاران (۲۰۰۸ب)، گزارش کردند که ایوجینول در سطح ۸۰۰ میلی گرم در لیتر و دارچین در سطح ۲۵۰ میلی گرم در لیتر، هیچ اثری بر فعال آمین زدایی باکتریایی (بیان می شود به شکل: میکروگرم نیتروژن آمونیاکی تولید شده به میلی گرم نیتروژن باکتریایی در هر دقیقه) و غلظت نیتروژن آمونیاکی در محیط آزمایشگاهی ندارد.
خواص ضدمیکروبی تیمول بر انواع مختلف میکروارگانیسم ها (و از جمله میکروارگانیسم های شکمبه) به صورت گسترده ای مطالعه شده است. (Calsamiglia et al., ۲۰۰۷). یک گزارش اولیه توسط بورچز (۱۹۶۵)، منتشر گردیده است که بیان می کند افزودن تیمول (۱۰۰۰ گرم در هر لیتر) به مایعات شکمبه حاوی کازئین منجر به تجمع نیتروژن اسید آمینه ای و کاهش غلظت نیتروژن آمونیاکی می شود که فرضیه را قوت می بخشد که باعث کاهش فعالیت آمین زدایی میکروارگانیسم های شکمبه می شود. کاستیلجوس و همکاران (۲۰۰۶ و ۲۰۰۷)، به منظور شناخت کامل پتانسیل اسانس آویشن و ترکیب اصلی این اسانس یعنی تیمول، و ایجاد تغییرات دلخواه در محیط شکمبه، یکسری آزمایشات در محیط های مختلف آزمایشگاهی (سیستم های بسته و محیط کشت پیوسته) انجام دادند. بطور کلی در سطوح پایین تر مصرف (۵ تا ۵۰ میلی گرم در هر لیتر)، تیمول اثری بر متابولیسم نیتروژن نداشت. در سطوح بالاتر مصرف تیمول (۵۰۰ تا ۵۰۰۰ میلی گرم در لیتر) نتایج متناقضی بدست آمده که به روش و تکنیک آزمایشگاهی بکار رفته ارتباط داشت. در ۲۴ ساعت انکوباسیون در شرایط بسته آزمایشگاهی، تیمول باعث کاهش نیتروژن آمونیاکی و کاهش غلظت اسیدهای چرب فرار شاخه دار (که حاکی از همین سطح مصرف تیمول (۵۰۰ میلی گرم در لیتر) درمحیط کشت پیوسته، باعث افزایش غلظت نیتروژن پپتیدهای بزرگ، پپتیدهای کوچک و اسید آمینه ای گردید و اثری بر روی غلظت نیتروژن آمونیاکی نداشت. تجمع نیتروژن پپتیدهای بزرگ، پپتیدهای کوچک و اسید آمینه ای نشانگرآن است که تیمول محرک فرآیندهای تجزیه پروتئین وتجزیه پپتیدها می باشد. افزودن اسانس آویشن در غلظت های ۵ و ۵۰ و ۵۰۰ میلی گرم به مدت ۲۴ انکوباسیون در محیط های بسته آزمایشگاهی، باعث کاهش غلظت نیتروژن آمونیاکی می شود ولی اثری بر غلظت اسیدهای چرب شاخه دار ندارد (Castillegos et al., ۲۰۰۸). هریستو و همکاران (۲۰۰۸)، اثرات ۴۰ اسانس گیاهی را (در غلظت های ۱۰ و ۱۰۰ میل یگرم در لیتر) بر روی الگوی تخمیر در شکمبه در سیستم های بسته آزمایشگاهی در زمان کوتاه انکوباسیون (۴ ساعت) مطالعه کردند و از ۴۰ اسانس گیاهی مورد مطالعه، تعدار بسیار کمی از آنها اثرات معنی داری بر غلظت نیتروژن آمونیاکی داشتند اما به هر حال با آنکه اثرات مشاهده شده بسیار دقیق و نافذ بودند، نویسندگان بیان کردند که ممکن است این اثرات در محیط های آزمایشگاهی مطالعه شده در سیستم های درون تنی دیده نشود.
اثرات افزایشی، تضاد وهمکوشی بین ترکیبات مختلف اسانس های گیاهی مشاهده شده است. این بدان معنی است که ترکیب اسانس های گیاهی با ترکیبات مختلف و یا ترکیبات خاصی از اسانس های گیاهی ممکن است منجر به اثرات افزایشی یا همپوشی شوند که خود ممکن است باعث بالا بردن بازده تخمیر میکروبی شکمبه و مورد استفاده قرار گرفتن مواد مغذی در نشخوارکنندگان شود. به عنوان مثال کاردوزو و همکاران (۲۰۰۶)، اثرات افزودن مخلوطی از سینامالدئید و ایوگینول در جیره گاوهای پرواری که شامل ۹۰ در صد مواد متراکم و ۱۰ درصد کاه جو بود را بررسی کردند. ترکیب این دو اسانس گیاهی در دو سطح مصرف (۱۸۰ میل یگرم سینامالدئید و ۹۰ میلی گرم ایوجینول در روز ۶۰۰ میلی گرم سینامالدهید و ۳۰۰ میلی گرم ایوجینول در روز) بر روی متابولیسم نیروژن در شکمبه با بالا بردن غلظت نیتروژن پپتیدهای کوچک و اسید آمینه ای و کاهش غلظت نیتروژن آمونیاکی اثرگذار بود و این بدنی معنی است که دی آمیناسیون محدود شده است.

۲-۲۶- تاثیر اسانس ها بر تولید اسیدهای چرب فرار

افزایش تولید اسیدهای چرب فرار و تغییر نسبت آنها با یکدیگر مثل افزایش تولید پروپیونات و کاهش تولید استات و همچنین کاهش تولید متان در اثر فرایند تخمیر، توسط اسانس های گیاهی ممکن است به لحاظ انرژیتیک مطلوب باشد،اثرات اسانس های گیاهی و ترکیبات موثره آنها بر تولید اسیدهای چرب فرار ممکن است بسیار متفاوت باشد به طوری که در مطالعات مختلف اثرات افزایش، کاهشی و یا عدم تاثیر بر تولید اسیدهای چرب فرار دیده شده است. کاستیلجوس و همکاران (۲۰۰۵)، مشاهده کردند که افزودن ۵/۱ میلی گرم از مخلوط اسانس های گیاهی، بدون آنکه اثری بر نسبت های تک تک اسیدای چرب فرار بگذارد باعث افزایش تولید کل آنها شد و این آزمایش در یک سیستم پیوسته آزمایشگاهی و در pH ثابت انجام شد. افزایش در تولید کل اسیدهای چرب فرار با عدم تأثیر مخلوط اسانس های گیاهی بر روی قابلیت هضم ماده آلی، در تناقض است. در مطالعه دیگری که به همان روش در سیستم پیوسته آزمایشگاهی و توسط همان محققین قبلی انجام شد (Castillegos et al., ۲۰۰۷) افزودن ۵ میلی گرم در هر لیتر از مخلوط اسانس ها گیاهی، باعث افزایش کل اسیدهای چرب فرار وهمچنین تولید مقدار بیشتر استیک و مقادیر کمتر اسید پروپیونیک گردید. گرچه باز هم هیچ افزایشی در قابلیت هضم ماده آلی دیده نشد. زمانی که مخلوط اسانس های گیاهی در غلظت های بالاتر (۵۰ و ۵۰۰ میل یگرم در لیتر)، در همان مطالعه قبلی استفاده گردید، هیچ تغییری درکل اسیدهای چرب فرار، نسبت آنها و قابلیت هضم مواد مغذی دیده نشد و محققین هیچ توضیحی را بری این عدم تغییر ارائه ندادند.
اثرات اسانس های گیاهی خالص و ترکیبات اصلی آنها روی غلظت کل اسیدهای چرب فرار بستگی به مقدار مصرف آنها دارد. با سکوئت و همکاران (۲۰۰۶)، تعدادی اسانس گیاهی (بادیان رومی، عرعر، فلفل دارچین، میخک، شوید، سیر، زنجبیل، مرزن جوش و چای) و تعدادی هم ترکیبات موثره آنها (انیتول، بنزیل، سالیسیلات، کارواکرول، کارون، سینامالدهی ایوجینول) را برای اثرات آنها بر روی شکمبه در سطوح ۳، ۳۰، ۳۰۰ و ۳۰۰۰ میلی گرم در هر لیتر برای مدت ۲۴ ساعت انکوباسیون در محیط تخمیر مورد بررسی قرار دادند. در سطوح مصرف پایین (۳ میلی گرم در لیتر) و متوسط (۳۰ میلی گرم درلیتر)، هیچ یک از اسانس های گیاهی یا ترکیبات آنها اثری روی غلظت اسیدهای چرب فرار نداشتند. اما در سطوح بالا ۰۳۰۰ و ۳۰۰۰ میلی گرم درلیتر)، اکثرترکیبات مورد آزمایش باعث کاهش اسیدهای فرار شدند. کاستیلجوس و همکاران (۲۰۰۶)، همچنین مشاهده کردند که در سطوح بالای مصرف (۵۰۰ تا ۵۰۰۰ میلی گرم در هر لیتر محیط کشت) برخی از ترکیبات موثره اسانس های گیاهی (ایوجینول، گوآیاکول، لایمونین، تیمول و وانیلین) به شدت باعث کاهش غلظت اسیدهای چرب فرار در محیط کشت مایع شکمبه پس از ۲۴ساعت انکوباسیون شدند. کاهش در تولید کل اسیدهای چرب فرار ممکن است انعکاسی از کاهش تخمیر پذیری جیره باشد و به طور کلی این مساله از نظرتغذیه ای نامطلوب است چرا که اسیدهای چرب فرار منبع اصلی انرژی قابل متابولیسم برای نشخوارکنندگان محسوب می شوند.
تعدادی از مطالعات آزمایشگاهی نشان داده است که برخی از اسانس های گیاهی و ترکیبات موثره آنها با تغییر الگوی تولید اسیدهای چرب فرار به سمت تولید پروپیونات بیشتر و استات کمتر، تغییرات مطلوبی رادر تخمیر شکمبه ای ایجاد می کنند. به عنوان مثال، در یک مطالعه در محیط کشت پیوسته، با سکوئت و همکاران (ب۲۰۰۵)، گزارش کردند که در مصرف سطوح بالا (۲/۳۱ و ۳۱۲ میلی گرم درلیتر)، سینامالدئید باعث کاهش سهم تولید اسید استیک و افزایش تولید اسید پروپیونیک و بوتیریک می گردد (Busquet et al., 2005b; 2006). غلظت بالای اسید بوتیریک تولید شده در آزمایشی که سینامالدئید و سیر به جیره اضافه گردیده بود بیان می کند که این ترکیبات از این نظر مخالف موننسین رفتار می کنند ولی مشابه سایر ترکیبات ممانعت کننده تولید متان هستند (Calsamiglia et al., ۲۰۰۷).
همزمان با اینکه برخی از مطالعات قبلی نشان داد که استفاده از برخی اسانسهای گیاهی ممکن است باعث ایجاد اثرات سودمند در الگوی تولید اسیدهای چرب فرار شود برخی مطالعات دیگر مشخص کرد که استفاده ازبرخی اسانس های گیاهی و ترکیبات موثره آنها باعث ایجاد تغییرات نامطلوب در نسبت تولید اسیدهای چرب فرار می شود. به عنوان مثال، در مطالعات آزمایشگاهی محیط بسته، کاستیجلوس وهمکاران (۲۰۰۶)، مشاهده کردند که در سطح مصرف ۵۰۰ میلی گرم در لیتر، تیمول باعث کاهش کل اسیدهای چرب فرار تولیدی و افزایش سهم استات تولیدی و کاهش سهم پرپیونات تولیدی گردید. بنجار و همکاران (ب۲۰۰۷)، گزارش کردند که کارواکرول (۴۰۰ میلی گرم در لیتر) و ایوگینول (۸۰۰ میلی گرم در لیتر)، باعث کاهش نسبت مولکولی اسید پروپیونیک تولیدی و عدم تغییر کل اسیدهای چرب فرار تولید در محیط کشت بسته شدند. ممکن است اثر اسانس های گیاهی بر الگوی تولید اسیدهای چرب فرار در شکمبه، همچنان که یک مطالعه در سیستم بسته آزمایشگاهی توسط کاردوزو و همکاران (۲۰۰۵) نشان میدهد وابسته به جیره و pH باشد. به عنوان مثال در pH برابر با ۷، سینامالدئید و فلفل، باعث افزایش نسبت استات به پروپیونات گردیدند در حالی که در pH برابر با ۵، موجب کاهش این نسبت شدند.
به طور کلی مکمل سازی اسانس های گیاهی و یا ترکیبات موثره آنها در اکثر مطالعات باعث کاهش و یا عدم تغییر درکل اسیدهای چرب تولیدی شده است. در بعضی تحقیقات، اسانس های گیاهی باعث تغییر مطلوب در تولید اسیدهای چرب فرار شدند در حالی که در یکسری دیگر از پروژه ها اثر اسانس های گیاهی تغییرات نامطلوب در نسبت های اسیدهای چرب فرار تولیدی بود. چالش، معرفی سطح مطلوب مصرف اسانس های مختلف گیاهی و یا مواد موثره آنها است که بتواند تغییرات مطلوب درجنبه های متابولیسم شکمبه بدون کاهش در تولید کل اسیدهای چرب فرار ایجاد کند.جمعیت های میکروبی ظرفیت قابل توجهی برای عادت پذیری با دامنه وسیعی از متابولیت های ثانویه گیاهان و یا تجزیه مانند ساپونین ها و تانن ها دارند (Newbold et al., ۱۹۹۷ Makkar et al., ۱۹۹۵; Makkar, 2003) همانند اسانس های گیاهی به نظرمی رسد یک عادت پذیری برای جمعیتهای میکروبی شکمبه خصوصاً در سطوح پایین مصرف در محیطهای آزمایشگاهی وجود داشته باشد. در واقع میکروب های شکمبه زمانی که این متابولیت های ثانویه در سطوح کم مصرف شوند، قادر به عادت پذیری به اسانس های گیاهی هستند (Cardozo et al., 2004: 0.22 mg/l; Busquer et al., ۲۰۰۵a 2.2mg/l) ، اما در سطوح بالاتر مصرف ۲۰۰۷: ۵۰۰ mg/l ) (Busquet et al., ۲۰۰۵b: 300 mg/l; Fraser et al, به نظر می رسد اثر اسانس های گیاهی با گذشت زمان تقویت می شود (به عنوان مثال ۹ روز در سیستم های کشت پیوسته تخمیر). با این حال چنین مقادیری (بزرگتر یامساوی ۳۰۰ میلی گرم در لیتر) بالاتر از آن چیزی است که در شرایط درون تنی اتفاق می افتد. در حقیقت فرض می شود در یک میانگین حجم شکمبه ای ۱۰۰ لیتری و یک نرخ رقت ۱۰در صد در ساعت و بنابراین یک جریان شکمبه ای ۲۴۰ لیتر در روز، یک گاو شیری بالغ می تواند به میزان روزانه ۷۲ گرم از اسانس گیاهی دریافت کند (۳۰۰ میلی گرم در لیتر ×۲۴۰لیتردرروز) برای آنکه به غلظت نهایی ۳۰۰ میلی گرم در هر لیتر مایع شکمبه برسد. چنین مقداری به شدت بالاست و در صورتی که به حیوان تزریق شود احتمالاً اثرات معکوس بر بازده تخمیر میکروبی شکمبه و عملکرد حیوان می گذارد. با این حال چنین غلظت هایی (بزرگتر یا مساوی ۳۰۰ میلی گرم درلیتر) بالاتر از آن چیزی است که در شرایط درون تنی اثرگذار باشد و اگر انجام شود اثر معکوس بر بازده تخمیر میکروبی شکمبه و عملکرد حیوان می گذارد. نتایج این مطالعات نشان می دهد که در شرایط تغذیه عملی (تغذیه در حد طبیعی)، جمعیتهای میکروبی در طول زمان قادر به عادت پذیری به اسانس های گیاهی هستند که این موضوع چالشی برای کاربرد تجاری این افزودنی خوراکی ایجاد می کند.
بره های تغذیه شده با جیره بر پایه جو تغذیه شدند تمایل به نشان دادن PH کمتری در مقایسه با بره هایی که با جیره ذرت تغذیه شده بودند که این متناسب است با غلظت بالاتراسید های چرب فرار در بره هایی که با جیره بر اساس جو تغذیه شده بودند در مقایسه با بره هایی که با جیره بر پایه ذرت تغذیه شده بودند..(Chaves et al; ۲۰۰۸) بر عکس بنجامین و همکاراران در سال ۲۰۰۵ گزارش کردند که در گاو های گوشتی تغذیه شده با جیره بر پایه ذرت PH و غلظت کل اسید های چرب فرار به ترتیب پایین تر و بالاتر از تیمار تغذیه شده با جیره بر اساس جو بود. که علت آن را احتمالا ناشی از بالاتر بودن ماده خشک مصرفی گاوهای تغذیه شده با جیره بر اساس ذرت بود.Beauchemin et al; 2005) (چاوز و همکاران در سال ۲۰۰۸ گزارش کردند که در بره های در حال رشد نسبت مولار استات ،پروپیونات،والرات و بوتیرات تحت تاثیر نوع غله و اسانس کارواکرول و سینامالدئید قرار نگرفت .(Chaves et al; 2008) همچنین در همین مطالعه ایزو بوتیرات و ایزو والرات تحت تاثیر کارواکرول و سینامالدئید قرار نگرفت. ولی نوع دانه غلات در آنها تاثیر گذار بود. در بره های تغذیه شده با جو بالاتر بود که این معرف این موضوع است که تجزیه اسید های چرب شاخه دار با تغذیه جیره بر پایه ذرت در مقایسه با جیره بر پایه جو کاهش می یابد. در همین مطالعه مشاهده شد که گاوهای گوشتی که با ذرت تغذیه می شوند دارای نسبت مولار بالاتری برای استات و نسبت مولار پایین تری برای پروپیونات در مقایسه با گاو هایی که با جو تغذیه می شدند می باشند که این می تواند دال بر این باشد که ذرت با شدت پایین تری نسبت به جو در شکمبه تخمیر می شود Beauchemin et al; 2005) .(در تحقیقی مشاهده شد که افزودن ۵/۱ میلی گرم مخلوط اسانسها با افزایش اسید های چرب فرار شکمبه بدون تاثیر بر متابولیسم آمونیاک ندارد(Castillejos et al;2005).
پاسخ نشخوار کنندگان به افزودن اسانس در مورد اسید های چرب فرار بستگی به جیره ای دارد که نشخوار کنندگان مصرف می کنند.اسید های چرب در گاوهای شیر ده ای که با سیلاژ یونجه تغذیه شده بودند تحت تاثیر قرار نگرفت.ولی در گاو هایی که با سیلاژ ذرت تغذیه شده بودند. با افزودن ۷۵/۰گرم به جیره از اسانسها کاهش یافت(Benchaar et al;2007a).
در تحقیقی جیره بر پایه جو در مقایسه با جیره بر پایه ذرت تاثیری بر اسید های چرب فرار و PH نداشت.(Feellener et al; 2008). جو به تنهایی غلظت استات،والرات،ایزو بوتیرات را افزایش و غلظت بوتیرات و ایزو والرات و کاهش داد. ولی تاثیری در پرو پیونات شکمبه نداشت.(Feellener et al; 2008).در مطالعه آزمایشگاهی دانه جو در مقایسه با جیره بر پایه ذرت غلظت اسید های چرب و فرار و افزایش داد. بدون آن که تاثیری بر PH و نسبت استات به پروپیونات شکمبه داشته باشد. (Jenkins et al;2003).
در تحقیقی بر روی گاو های اخته مصرف جیره بر پایه ذرت استات کم تر و پروپیونات بیشتری نسبت جیره بر پایه جو بود(Tiffany et al; ۲۰۰۵).

۲-۲۷- تاثیر اسانس ها بر عملکرد حیوان

زمانی که مطالعات آزمایشگاهی زیادی در رابطه با اثرات اسانس های گیاهی و ترکیبات موثره اصلی آنها بر روی تخمیر میکروبی شکمبه انجام شده بود، فقط تعداد کمی پژوهش در جهت تعیین اثرات این اسانس های گیاهی بر روی عملکرد نشخوار کنندگان انجام گرفته بود.
محصولات تجاری متعددی در حال حاضر جهت عرضه در دسترس بوده که ادعای بهبود بازده غذایی و عملکرد (شیر ور شد) را در نشخوار کنندگان دارند. در بین این محصولات، اکثر مطالعات بر روی مخلوطی از اسانس های گیاهی انجام شده است. بنچار و همکاران (آ۲۰۰۶ و ۲۰۰۷)، زمانی که مخلوطی از اسانس های گیاهی را در سطوح ۷۵/۰ و ۲ گرم در روز (به ترتیب معادل ۴۳ و ۸۷ میلی گرم در هرکیلوگرم ماده خشک مصرفی) استفاده کردند هیچ تغییری درماده خشک مصرفی، تولید شیر و ترکیبات آن مشاهده نکردند. احتمالاً اثرمخلوط اسانس های گیاهی برترکیبات شیر وابسته به جیره است. زمانی که مخلوط اسانسهای گیاهی به جیره بر پایه سیلوی یونجه و یا سیلوی غلات اضافه شد، تولید شیرتصحیح شده برای چربی (۴% FCM) تحت تأثیر قرار نگرفت(Benchar and colleagues, 2006-Bnchar et al, 2007). اما همین اسانس زمانی که به جیره حاوی ذرت سیلو شده اضافه شد باعث کاهش تولید شیر گردید (Benchaar et al., ۲۰۰۶a). کانگ و همکاران (۲۰۰۸) در گاوهای شیرده ای که روزانه ۱ گرم از مخلوط اسانس های گیاهی دریافت کرده بودند (معادل ۴۲ میلی گرم درهر کیلو گرم ماده خشک جیره) افزایش ماده خشک مصرفی را گزارش کردند. به هر حال تولید شیر درگاوهایی که مکمل دریافت کرده بودند گرچه از نظر عددی افزایش یافت (۹/۰ ۹/۱ کیلوگرم در روز) اما از نظر آماری معنی دار نبود (p=0.16). درمطالعه بعدی که توسط کانگ و همکاران (۲۰۰۸) انجام شد گاوهای مکمل شده با مخلوطی از اسانس های گیاهی ، شیرتصحیح شده برای چربی بیشتری نسبت به گروه کنترل تولید کردند. یانگ و همکاران (۲۰۰۷) مشاهده کردند که تغذیه روزانه ۵ گرم اسانس سیر (معادل ۲۴۵ میلی گرم درهر کیلوگرم ماده خشک مصرفی) و روزانه ۲ گرم اسانس توت کوهی (معادل ۹۸ میلی گرم در هر کیلو گرم ماده خشک مصرفی) به گاوهای شیرده اثری بر روی ماده خشک مصرفی، تولید شیر و ترکیبات آن نداشت. در مطالعه اخیر بنچار و همکاران (۲۰۰۸) بر روی گاوهای شیری تغذیه شده به میزان روزانه ۱ گرم سینامالدئید (معادل ۴۳ میلی گرم در هر کیلوگرم ماده خشک مصرفی) تغییری در ماده خشک مصرفی، تولید شیر و ترکیبات آن مشاهده نکردند.

مطالعات کمی بر روی اثر اسانس های گیاهی و ترکیبات اصلی آنها بر روی رشد، ترکیبات لاشه و کیفیت گوشت انجام گرفته است. بنچار و همکاران (ب۲۰۰۶) عملکرد رشد گاوهای گوشتی مکمل شده به طور روزانه با ۲ یا ۴ گرم از مخلوط اسانس های گیاهی (به ترتیب معادل ۲۴۰ و ۴۶۰ میلی گرم در هر کیلوگم ماده خشک مصرفی) در جیره بر پایه سیلو را مورد بررسی قراردادند. نتایج نشان داد، ماده خشک مصرفی و افزایش وزن روزانه تحت تأثیر قرار نگرفت اما ضریب تبدیل خوراکی (نسبت افزایش وزن به ماده خشک مصرفی) به صورت درجه ۲ تحت تأثیر دز مصرفی روزانه ۲ گرم واقع شد و افزایش یافت. بامپیدیس و همکاران (۲۰۰۵) زمانی که به جیره بره های در حال رشد مکمل برگ های پونه کوهی را معادل ۱۴۴ یا ۲۸۸ میلی گرم در هر کیلوگرم ماده خشک مصرفی از اسانس این گیاه اضافه کردند (شامل ۸۵% کارواکرول)، هیچ تغییری در ماده خشک مصرفی، رشد و بازده خوراکی گزارش نکردند. چاوز و همکاران (آ۲۰۰۸) گزارش کرد که افزودن سینامالدئید یا کارواکرول به میزان ۲۰۰ میلی گرم در هر کیلوگرم جیره به خوراک بر پایه جو یا ذرت اثری بر ماده خشک مصرفی، رشد، بازده غذایی، خصوصیات لاشه و کیفیت گوشت بره های در حال رشد نداشت. در مطالعه دیگری که توسط همین محققان (Chaves et al., ۲۰۰۸ب) انجام شد در اثر اضافه کردن ۲۰۰ میلی گرم در هر کیلو گرم ماده خشک جیره بر پایه کنسانتره جو از سینامالدئید یا اسانس سیر یا اسانس توت کوهی تغییری در ماده خشک مصرفی دیده نشد. اما به هر حال تغذیه سینامالدئید یا اسانس توت کوهی باعث افزایش کمی افزایش وزن روزانه و بهبود ضریب تبدیل خوراکی در مقایسه با گروه کنترل گردید. افزودن سینامالدئید یا اسانس سیریا اسانس توت کوهی خصوصیات لاشه و کیفیت گوشت را تحت تأثیر قرار نداد.
تنها مطالعات اندکی اثرات اسانس های گیاهی و ترکیبات اصلی آنها را بر روی ترکیب اسیدهای چرب شیر گزارش کرده است. اضافه کردن روزانه ۷۵۰ میلی گرم از مخلوط اسانس های گیاهی به جیره گاوهای شیری الگوی اسیدهای چرب شیر را تحت تأثیر قرار نداده است (Benchaar et al., ۲۰۰۷a). به هر حال افزودن مقادیر بیشتر مانند بیشتر مانند روزانه ۲ گرم از این ترکیب (Benchaar et al., ۲۰۰۶a) باعث بالا رفتن محتوی اسید لینولئیک مزدوج چربی شیر گردید (ایزومر ۹ سیس ۱۱ ترانس).
تقریباً اطلاعاتی در رابطه با اثر تغذیه اسانس های گیاهی بر ترکیب چربی گوشت موجود نیست. در یک پژوهش که توسط چاوز و همکاران (س۲۰۰۸) بر روی بره های در حال رشد که جیره بر پایه جو آنها با مقدار ۲۰۰ میلی گرم در هر کیلوگرم از ماده خشک مصرفی با سینامالدئید، اسانس سیر و یا اسانس توت کوهی مکمل گردیده بود هیچ تغییری درالگوی اسیدهای چرب چربی پشت گوسفندان (شامل غلظت های اسیدهای لینولئیک مزدوج) گزارش نگردید.
اثرات اسانس های گیاهی و ترکیبات اصلی آنها بر روی عملکرد نشخوار کنندگان، ماده خشک مصرفی و خصوصیات تخمیر شکمبه اندک و مبهم است. در برخی از مطالعات زمانی که جیره حیوانات با اسانس های گیاهی مکمل می شد عملکرد بالاتری مشاهده می گردید که بیشتر مربوط به مصرف بالاتر حیوان بوده تا تغییر الگوی تخمیر میکروبی و مورد استفاده قرار گرفتن مواد مغذی.
نتایج آزمایشات پیشنهاد میکند، که برخی از اسانس های گیاهی ممکن به صورت انتخابی جمعیت باکتریهای درگیر در فرایند بیوهیدروژناسیون اسیدهای چرب غیراشباع را محدود سازند و سبب بالا رفتن غلظت اسیدهای چرب غیراشباع و ممکن است سبب بالا رفتن غلظت اسیدهای چربی که خاصیت بهبود سلامت رادارند (ماننداسید لینولئیک مزدوج) درمحصولات دامی شوند. به هر حال مطالعات بیشتری برای شناخت پتانسیل اسانس های گیاهی بر بهبود ترکیب اسیدهای چرب شیر و گوشت لازم است.

فصل سوم

مواد و روش ها

(فصل سوم مواد و روش ها)

۳-۱- مکان و زمان انجام آزمایش

عملیات عملی تحقیق حاضر در ایستگاه تحقیقاتی دانشگاه ارومیه صورت گرفت. کارهای عملیاتی در آذر ۱۳۹۰ شروع و در بهمن ماه همان سال به پایان رسید. قسمت عمده کارهای آزمایشگاهی در آزمایشات تجزیه خوراک دام و طیور، آزمایشگاه دانشگاه علوم و تحقیقات واحد کرج، آزمایشگاه علوم و تحقیقات تبریز و آزمایشگاه دامپزشکی ارومیه صورت گرفت.

۳-۲- تهیه مواد آزمایشی

از آنجایی که مواد متشکله اندام های یک گیاه بسیار متفاوت می باشد. بدین سبب فقط قسمتهای بخصوصی از گیاه برای تهیه دارو مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین عوامل مهمی که در میزان مواد موثر گیاهان تأثیردارند در هنگام جمع آوری گیاهان باید مورد توجه قرار گیرند. بنابراین با توجه به اینکه برگ و سرشاخه های گل دار در خانواده نعناع حاوی ترکیبات معطر بیشتری هستند لذا در این پروژه برگ و سرشاخه های گل دار گیاه مورد آزمایش تهیه شدند. اسانس موردنظر از شرکت باریج اسانس کاشان تهیه شد.

Mycolic Acid synthesis inhibitors

Isoniazid

Folic Acid synthesis inhibitors

Sulfonamides
Trimethoprim

۴-۲-۲- استفاده از آنتی بیوتیک در حیوانات مولد غذا^[۱۱]

استفاده از آنتی بیوتیک‌ها در حیوانات مولد غذا مدت کوتاهی پس از جنگ جهانی دوم آغاز شد. مور و همکاران پیشنهاد کردند که آنتی‌بیوتیک‌ها در آب و غذای حیوانات استفاده شوند، زیرا به نظر می‌رسید آنها سرعت رشد ماکیان را ارتقا می بخشند (مور و همکاران، ۱۹۴۶). از آن زمان، پژوهش‌های بعدی به گزارش مزایای دوزهای تحت درمانی آنتی‌بیوتیک‌ها (که توسط سازمان غذا و داروی آمریکا کمتر از ۲۰۰ گرم در هر تن غذا معین شده) که در حیوانات متفاوت از جمله خوک وگاو آزمایش شده بود، پرداخت (کانها و همکاران، ۱۹۵۰؛ لوسلی و والاس، ۱۹۵۰؛ پرسکات، ۲۰۰۶). این مکانیسم که چگونه آنتی‌بیوتیک‌ها سبب بهبود سرعت رشد و بازده خوراک می‌شوند هرگز به خوبی درک نشده است. با این حال نظریه‌های متعددی پیشنهاد شده است از جمله: ۱) اثرات بیوشیمیایی که شامل دفع نیتروژن، افزایش بهره وری وراندمان در فسفوریلاسیون سلولها و سنتز پروتئین ۲) اثرات آنتی‌بیوتیک‌ها روی تولید ویتامین‌ها وکوفاکتورهای ضروری توسط میکروفلور روده و ۳) کاهش در جمعیت ارگانیسم‌های بیماریزای تحت بالینی (کرامول، ۱۹۹۱). همچنین استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها سبب کاهش تولید کود و در نتیجه کاهش اثرات ضایعات حیوانی بر محیط زیست شده (راث و کرشجسنر، ۱۹۹۳) و کاهش بار پاتوژن حیوانات و کاهش حمل پاتوژن های منتقله از طریق غذا^[۱۲] در دام‌ها را سبب می‌شود (ابنر و متیو، ۲۰۰۰؛ کریاکیس و همکاران، ۱۹۹۶). بسیاری از پاتوژن های منتقل شده از طریق غذا به راحتی با واکسیناسیون در دام‌ها قابل کنترل نیست و چون این موجودات ارتباط همسفرگی با میزبان خود (حیوانات مولد غذا) دارند ریشه‌کن کردن آنها اگر غیرممکن نباشد، دشوار است. با این حال، محدود کردن تعداد آنها در روده با غذاهای مبتنی برآنتی بیوتیک ها یا افزودن آنتی‌بیوتیک‌ها به صورت مکمل های آب ممکن است یک رویکرد عملی برای محدود کردن انتقال این ارگانیسم ها‌ی قابل انتقال با غذا باشد (فیلیپس و همکاران، ۲۰۰۴). در دامداری، استفاده از آنتی‌بیوتیک به ۴ هدف انجام می‌شود (شوارتز و چاسلوس-دانکلا، ۲۰۰۱) در مرحله اول، درمانی است که در نظر دارد عفونت باکتریایی موجود را با درمان حیوانات آلوده کنترل کند. دوم، اقدام درمانی که هدف آن درمان حیوانات آلوده و همچنین دارو دادن به حیوانات دیگر برای هدف پیشگیری است. سوم، درمان پیشگیری است که در طول دوره خطر بالای سرایت عفونت به عنوان یک اقدام پیشگیرانه اعمال می شود اما حیوانات بیمار را درمان نمی‌کنند (مثلا هنگام جابجایی یا از شیرگیری دام). و در نهایت، استفاده از عوامل آنتی بیوتیکی برای هدف ارتقاء رشد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

تتراسایکلین، پنی سیلین، اریترومایسین و سایر داروهای مورد استفاده در طب انسانی به طور گسترده در پرورش حیوانات مولد غذا استفاده می‌شوند. یک مطالعه که توسط دانشمندان در سال ۲۰۰۱ منتشر شد بیان کرد که حدود ۶/۲۴ میلیون پوند آنتی‌بیوتیک در حیوانات استفاده می‌شود، که بخش عمده آن مربوط به استفاده آنها در تولید ماکیان است که از دهه ۱۹۸۰ افزایش چشمگیر ۳۰۷ درصدی داشته است. برآوردهای آنها عنوان کرد که استفاده‌ی غیر درمانی در دامها ۷۰ درصد کل استفاده آنتی‌بیوتیکی را شامل می‌شود (ملون و همکاران، ۲۰۰۱). آمار و ارقام بدست آمده درمطالعه‌ی این دانشمندان بر اساس روش های غیر مستقیم و تعمیم دهی^[۱۳] بوده است و برآورد میزان دقیق آنتی‌بیوتیک‌ها برای حیوانات هنوز هم نیاز به روشن کردن این نکته دارد که داروها برای چه منظور و در چه مقدار استفاده می شود.

۱-۴-۲-۲-مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در طیور

به طور کلی آنتی بیوتیک ها در صنعت طیور برای اهداف درمانی، غیردرمانی و ارتقاء رشد استفاده می‌شود (سی وی پی، ۲۰۰۶؛ لو و همکاران، ۲۰۰۶)
امروزه تولید جوجه های گوشتی بسیار نظام‌مند و متراکم شده است. این ادغام منجر به نیاز به شیوه های استاندارد از جمله روش های درمان دارویی برای به حداقل رساندن عفونت در میان گله شده است. آنتی‌بیوتیکها معمولا از طریق آب و غذا به کل گله ماکیان تجویز می‌شود چرا که درمان‌های فردی عملی نیست. برای مثال، آنتی بیوتیک‌هایی از قبیل یونوفورها و سولفونامیدها که برای کنترل کوکسیدیوز (یک بیماری انگلی که بوسیله‌ی تک یاخته کوکسیدیا ایجاد می‌شود) استفاده می شوند در جیره جوجه های گوشتی موجود می‌باشد. باسیتراسین، کلرتتراسایکلین، پنی سیلین، ویرجینیامایسین و ترکیبات آرسنیک در جهت ارتقاء رشد و بازده خوراک در جوجه های گوشتی، بوقلمون ها، و طیور تخمگذار تایید شده‌اند (ان آر سی، ۱۹۹۹). تولید مرغ گوشتی تقریبا همیشه شامل مصرف یک کوکسیدیواستات، ترکیب آرسنیکی و یک آنتی بیوتیک برای بهبود بازده خوراک و افزایش وزن بدن و کاهش عوارض و مرگ و میر می‌باشد (ان آر سی، ۱۹۹۹). آنتی بیوتیک های محرک رشد مورد استفاده در تولید طیور در ایالات متحده شامل کلرتتراسایکلین، باسیتراسین، تایلوزین، بامبرمایسین و ویرجینیامایسین می‌باشد (سی وی پی،۲۰۰۶). بیماری های باکتریایی، از جمله کلی‌باسیلوز، انتریت ناشی از گونه‌های کلستریدیوم، مایکوپلاسموزیس، و انواع مختلفی از سالمونلوز، باعث ضررهای اقتصادی قابل توجهی به صنعت طیور می‌شوند (بارنز و همکاران، ۲۰۰۸ب) و دلیل اصلی برای درمان آنتی‌بیوتیکی در طیور هستند (سینگر و هوفکر،۲۰۰۶) آنتی بیوتیک های متداول مورد استفاده برای کنترل این ارگانیسم‌ها شامل سولفونامیدها، آموکسی سیلین، تتراسیکلین، ویرجینیامایسین، تایلوزین، نئومایسین، و پنی سیلین هستند. تا همین اواخر، انروفلوکساسین، داروی فلوروکینولونی، برای کنترل کلی‌باسیلوز مورد تائید بود. با این حال، نگرانی در مورد اینکه استفاده از فلوروکینولون‌ها در طیور ممکن است با عفونت کمپیلوباکتر مقاوم در برابر آنتی‌بیوتیک در انسان مرتبط باشد (پیداک، ۱۹۹۵؛ مورفی و همکاران،۱۹۹۶؛ چو و همکاران،۲۰۰۴) سبب شد سازمان غذا و داروی آمریکا در سال ۲۰۰۵ استفاده از این دارو را در طیور ممنوع کند (اف دی آ، ۲۰۰۵). تخم مرغ‌های نطفه‌دار نیز ممکن است برای کاهش آلودگی به مایکوپلاسما و باکتری‌ها در جنتامایسین غوطه ور شوند (مک یووین و فدورکا-کری، ۲۰۰۲).
پیامدهای استفاده از آنتی بیوتیک ها در حیوانات مولد غذا
مطالعات نشان می‌دهد آنتی‌بیوتیک‌هایی که در حیوانات مولد غذا استفاده می شوند باکتری‌های مقاوم در برابر آنتی‌بیوتیک همزیست، از جمله انتروکوکوس و اشریشیا‌کولی غیرپاتوژن و عوامل آنتروپاتوژن‌های مشترک انسان و دام مانند سالمونلا، کامپیلوباکتر، یرسینیا و اشریشیا‌کولی پاتوژن را انتخاب می‌کند (لینتون و همکاران ۱۹۷۵؛ لوی و همکاران، ۱۹۷۶؛ انتز وهمکاران، ۱۹۹۱؛ لو و همکاران،۱۹۹۷). در هر حال، آنتی بیوتیک های مورد استفاده در حیوانات مولد غذا فشار انتخابی را فراهم می‌کند که باکتری‌ها را وادار به توسعه‌ی مکانیسم‌های مقاومت کرده و آشکارا به انتشار مقاومت آنتی بیوتیکی در میان باکتری ها کمک می‌کند.
از آنجا که بسیاری از آنتی بیوتیک های مورد استفاده در حیوانات مولد غذا متعلق به گروههایی از آنتی بیوتیکها هستند که در طب انسانی مورد استفاده قرار می گیرد، ظهور باکتریهای مقاوم به آنتی‌بیوتیک، به نگرانی ویژه ای در سلامت مواد غذایی تبدیل شده است (شی، ۲۰۰۳). سویه های مقاوم در برابر آنتی بیوتیک آنتروپاتوژن های مشترک انسان و دام و همچنین سویه‌های همزیست به احتمال زیاد از طریق زنجیره غذایی به انسان منتقل می‌شوند. هولمبرگ وهمکاران در سال ۱۹۸۴ گزارش کردند که عفونت سالمونلایی با مصرف همبرگر آلوده به سالمونلا انتریکا سرووار نیوپورت مقاوم در برابر آنتی‌بیوتیک‌های آمپی سیلین، کاربنیسیلین، و تتراسایکلین، ارتباط داشت. منشاء پاتوژن‌های مسبب به گوشت گاوهایی در داکوتای جنوبی برمی‌گشت که با دوز تحت درمانی^[۱۴] از کلرتتراسایکلین به عنوان محرک رشد تغذیه شده بودند. درمان آنتی بیوتیکی در طول کلونیزه شدن باکتریهای مقاوم به آنتی بیوتیک، ممکن است سبب پیشرفت به حالت بیماری بالینی شود. اثرات انتخابی ارائه شده توسط آنتی بیوتیک های تجویز شده در درمان دارویی، یک مزیت خاص برای برخی از پاتوژن‌های مقاوم ایجاد می‌کند تا رشد بیشتری نسبت به میکروفلور دستگاه گوارش داشته باشند (هملمبرگ و همکاران، ۱۹۸۴). در سال ۲۰۰۱ در هلند نسبت باکتری‌های اشریشیا‌کولی مدفوعی مقاوم در طیورگوشتی و بوقلمون و مرغان تخم گذار که به جیره آنها آنتی بیوتیک اضافه شده بود و درنمونه‌های مدفوعی پرورش دهندگان طیور گوشتی، بوقلمون و مرغان تخم گذار وکشتار کنندگان طیور گوشتی و بوقلمون تعیین شد که نتایج آن حاکی ازانتقال مقاومت از طیور به انسان بودند (ون دن بوگارد و همکاران، ۲۰۰۱). مواجهه با باکتریهای دارای مقاومت چندگانه از طریق زنجیره ی غذایی خطر بالقوه ای برای سلامت انسان از راه عفونتهای منتقل شونده از غذا^[۱۵] در نظر گرفته شده که یا پاتوژن های مقاوم یا انتقال افقی اینتگرون‌ها از باکتری‌های موجود در حیوانات تولید کننده غذا ) food-producing animals مثل طیور) به پاتوژنهای انسانی مسبب آن است (باکس و همکاران، ۲۰۰۵).
افزایش سطح مقاومت باکتریایی درمان آنتی بیوتیکی را کمتر موثر می سازد. شکست درمان به علت افزایش مقاومت سالمونلا به فلوروکینولون‌ها مانند سیپروفلوکساسین و نالیدیکسیک اسید از دهه‌ی۱۹۹۰ گزارش شده است (موری و همکاران، ۲۰۰۵). درمان عفونت ایجاد شده با سویه‌های باکتریایی مقاوم در برابر آنتی بیوتیک با توجه به انتخاب محدود درمانی پس از تشخیص و افزایش حدت سویه‌های دارای مقاومت آنتی بیوتیکی، سخت تر می شوند (مالباک، ۲۰۰۶)
باکتری های مقاوم در برابر آنتی بیوتیک با منشاء حیوانی می تواند سبب بیماری‌های جدی در انسان وشکست در درمان دارویی هم در دامپزشکی وهم در طب انسانی شود، بنابراین استفاده محتاطانه‌تر از آنتی‌بیوتیک‌ها برای کنترل ظهور و گسترش پاتوژن های مقاوم در برابر آنتی بیوتیک مورد نیاز است.
انتقال باکتری‌های حامل ژنهای مقاومت از طریق غذا محتمل‌ترین راهی است که از طریق آن استفاده از آنتی بیوتیک‌ها در کشاورزی می تواند بر سلامت انسان تاثیر گذارد. با این حال، برخی از شواهد برای انتقال مستقیم باکتری های مقاوم در برابر آنتی بیوتیک از حیوانات به انسان گزارش شده است (هومل و همکاران، ۱۹۸۶؛ هانتر و همکاران،۱۹۹۴؛ باکس و همکاران،۲۰۰۵؛ جانسون و همکاران، ۲۰۰۷).
بنابراین انتقال ژنهای مقاومت واینتگرونها ی حاوی مقاومت های چندگانه که دراثر مصرف بی رویه آنتی بیوتیکها ایجاد شده اند، ازباکتریهای فلور به انواع پاتوژن، خطر بالقوه ای برای سلامت ماکیان محسوب می شودکه از طریق بی اثر کردن آنتی بیوتیکهای موجود باعث تحمیل هزینه های درمانی زیاد به مرغداران و افزایش تلفات ماکیان شده که منجر به بالا رفتن قیمت نهایی مرغ شده و می تواند سبب خسارات جدی به صنعت طیور و آسیب به چرخه ی اقتصادی کشور شود، همچنین خطر بهداشت عمومی و انتقال این ژنها به پاتوژنهای انسانی، درمان عفونتهای انسانی را باشکست مواجه خواهد کرد وسبب بی اثر شدن طیف وسیعی از آنتی بیوتیکهای موثر جدید و رایج می شود.

۵-۲-۲- منشاء مقاومت به آنتی بیوتیک

این موضوع به خوبی شناخته شده است که تعدادی از گونه های باکتریایی و قارچی دارای توانایی تولید ترکیبات آنتی بیوتیک هستند که به طور معمول برای به دست آوردن مزیت رقابت در محیط های غنی از میکروارگانیسم، از جمله خاک و بیوفیلم می‌باشد (آمابیلی-کوئواس و شیکیورل، ۱۹۹۲). پس این احتمال وجود دارد که آنتی بیوتیک‌های طبیعی بسیار پیش از آنکه اولین عوامل آنتی بیوتیکی به استفاده بالینی معرفی شوند در محیط زیست موجود بوده‌اند (شوارتز و چاسلوس-دانکلا، ۲۰۰۱). مقاومت آنتی بیوتیکی نیز به احتمال زیاد در طبیعت قبل از استفاده انسان از مواد دارویی، پدید آمده است، زیرا ارگانیسم های تولیدکننده ترکیبات آنتی‌بیوتیکی نیاز به وسیله‌ای برای زنده ماندن در حضور محصولات خود داشتند، و گونه های رقیب نیز راه هایی برای مقابله با اثرات این ترکیبات یافتند (دیویس، ۱۹۹۷). بنابراین، برخی از ژن های مقاومت آنتی بیوتیکی به احتمال زیاد بسیار پیش از ظهور انسان، طب مدرن، و استفاده از آنتی‌بیوتیک ها در کشاورزی بوجود آمده‌اند.

۶-۲-۲- مکانیسم های مقاومت به آنتی بیوتیک

دو مورد از رایجترین معیارهای مورد استفاده برای توصیف مقاومت آنتی بیوتیکی بر اساس فاکتورهای میکروبیولوژیکی (مقاومت آزمایشگاهی) و بالینی (مقاومت در بدن) استوار است (گوارداباسی و کوروالین، ۲۰۰۶). برای تعریف میکروبیولوژیکی، سویه‌ای به عنوان مقاوم تعریف شده که دیگر توسط حداقل غلظت مهاری آن آنتی بیوتیک^[۱۶] که مانع از رشد سویه های معمولی آن گونه می‌شود، مهار نشود (گرین وود، ۱۹۹۵) با این حال، برای تعاریف بالینی، سویه‌ای به عنوان مقاوم تعریف می‌شود که تحت درمان دارویی، زنده باقی بماند (گوارداباسی و کوروالین، ۲۰۰۶). اما به طور معمول مراد از مقاومت نوع آزمایشگاهی آن بوده و ملاک ما هم در این پایان نامه بر مبنای آن است زیرا نوع بالینی آن به فاکتورهای متعددی از قبیل دوزاژ، نحوه تجویز، توزیع بافتی دارو و وضعیت ایمنی بیمار بستگی دارد.
سلول های باکتریایی با بهره گرفتن از مکانیسم های مختلفی در برابر اثرات آنتی بیوتیک ها مقاومت می‌کنند. مقاومت به داروهای ضد میکروبی در باکتری ها می تواند ذاتی به دلیل مکانیسم عمل دارو یا اکتسابی باشد. حالت اکتسابی نوعی است که می تواند انتشار یابد و باعث افزایش مشکلاتی شود که امروزه جامعه پزشکی با آن مواجه است (رایس و بونومو، ۲۰۰۵).
رایجترین مکانیسم های مقاومت عبارتند از:

۱-۶-۲-۲- تغییر یا جایگزینی اهداف دارو

با تغییر یا جایگزینی گیرنده هدف، آنتی بیوتیک دیگر متصل نمی شود و به همین دلیل اثر مد نظر را ندارد. این روش تقریبا برای مکانیسم های مقاومت تمام گروه های آنتی بیوتیکی مرتبط است. تاکنون آشکار شده است که این راه برای مقاومت به پنی سیلین، گلیکولیپیدها، ماکرولیدها، لینکوزآمیدها، واسترپتوگرامین‌ها (MLS) در باکتری‌های گرم مثبت، و برای مقاومت به کینولون ها در هر دوگروه باکتری های گرم مثبت و گرم منفی، حائز اهمیت است. متیلاسیون هدف دارو، جهش ریبوزوم (برای مقاومت در برابر آمینوگلیکوزید و MLS) و جهش ژن مربوط به آنزیم باکتریایی که دارو آنرا هدف قرار داده است در مورد مقاومت به کینولون نمونه هایی از تغییر هدف هستند. مقاومت به گلیکوپپتیدها در انتروکوکسی‌ها و مقاومت به متی‌سیلین در استافیلوکوکوس اورئوس نمونه‌هایی از جایگزینی هدف دارو با یک ترکیب با میل ترکیبی کمتر است (گوارداباسی و کوروالین، ۲۰۰۶)

۲-۶-۲-۲-غیرفعالسازی آنزیمی دارو

غیر فعال سازی آنزیمی مکانیزم اصلی است که باکتری برای فرار از اثر بتا-لاکتام‌ها، آمینوگلیکوزیدها، و فنیکل‌ها استفاده می‌کند. اگرچه شایع نیست، اما معلوم شده که این مکانیسم‌ها در مقاومت به تتراسایکلین، MLS و فسفومایسین دخیل هستند. آنزیم ها می‌توانند جایگاه فعال دارو را توسط شکستن مولکول دارو یا اضافه کردن گروه های شیمیایی که از از اتصال دارو به سایت هدف خود جلوگیری می‌کند و سبب از دست دادن توانایی آنتی‌باکتریال دارو می‌شود، تغییر دهند. مهم ترین آنزیم‌های غیر فعال کننده داروها عبارتند از: بتا-لاکتاماز و آنزیم‌های تغییردهنده‌ی آمینوگلیکوزید‌ها^[۱۷]. بتا-لاکتاماز، آنتی بیوتیک های بتالاکتام را قبل از رسیدن به محل هدف در باکتری از بین می‌برند و از اتصال آن به سایت هدف جلوگیری می‌کنند. آنزیم‌های تغییردهنده‌ی آمینوگلیکوزید‌ها عمل خود را توسط تسریع انتقال گروه استیل به گروه های آمین یا گروه‌های فسفریل یا نوکلئوتید‌ها به گروه‌های آمین یا هیدروکسیل در مولکول آمینوگلیکوزید انجام می‌دهند که منجر به اتصال ضعیف این دارو به ریبوزوم می‌شوند (ساندایاناکا و پراشاد، ۲۰۰۲؛ بابیک و همکاران،۲۰۰۶؛ گوارداباسی و کوروالین، ۲۰۰۶).

۳-۶-۲-۲- پمپ‌های خارج کننده دارو از سلول^[۱۸]

سیستم‌های خروج دارو از سلول با پمپاژ فعال مولکول های آنتی‌بیوتیک به خارج، از تجمع داخل سلولی آن جلوگیری می‌کنند، زیرا این تجمع برای اعمال فعالیت های کشنده آنتی‌بیوتیک ضروری است. پمپ‌های خارج کننده دارو از سلول مکانیسم های وابسته به انرژی هستند. این پمپ ها ممکن است برای یک سوبسترا اختصاصی باشند (پمپ های مقاومت مخصوص دارو^[۱۹]) و یا ممکن است طیف وسیعی از ترکیبات ساختاری غیر مشابه، از جمله آنتی‌بیوتیک‌های چندین کلاس و دسته را انتقال دهند که موجب مقاومت دارویی چندگانه شود (پمپ های مقاومت دارویی چندگانه). پمپ های مقاومت مخصوص دارو مهمترین مکانیزم مقاومت به تتراسایکلین هستند. این پمپ ها به طور کلی سطح بالایی از مقاومت را ایجاد می‌کنند و عمدتا با عناصر ژنتیکی متحرک^[۲۰] در ارتباط هستند. پمپ های مقاومت دارویی چندگانه ممکن است چند سوبسترا داشته باشد، با این حال این پمپ ها به طور کلی سطح پایینی از مقاومت را ایجاد کرده و معمولا بر روی کروموزوم کد گذاری شده‌اند (کوهلر و همکاران، ۱۹۹۹؛ وبر و پیداک، ۲۰۰۳؛ گوارداباسی و کوروالین، ۲۰۰۶)

۴-۶-۲-۲- کاهش جذب دارو^[۲۱]

کاهش جذب دارو یکی دیگر از مکانیسم های باکتری‌ها است که به منظور کاهش غلظت داروهای در حال تجمع در سلول، استفاده می‌کنند. این امر ممکن است از طریق مکانیسم‌های متعددی از جمله کاهش نفوذپذیری غشای خارجی رخ دهد، همانطور که در سودوموناس آئروژینوزا و E. coli O157:H7 ، جهش پورین^[۲۲](لوله‌های پروتئینی توخالی بتا که از دیواره سلولی عبور کرده و به عنوان یک روزنه عمل می‌کنند که مولکول‌ها از طریق آن می‌توانند انتشار یابند) منجر به از دست دادن، اندازه کوچک، و یا کاهش بیان پروتئین‌های پورین می‌شود، ویا کاهش بیان پورین OmpF که نشان داده شده است سبب افزایش مقاومت باکتری E. coli به کینولون ها، بتا-لاکتام‌ها، تتراسایکلین و کلرامفنیکل می‌شود. فقدان یک شیب پتانسیل الکتریکی که برای بردن داروها از یک سوی به سوی دیگر غشاء باکتری لازم است، همانطور که در مورد مقاومت در برابر آمینوگلیکوزیدها هم اختلال در این امر سبب کاهش جذب دارو توسط باکتری ها می‌‌شود (میتس و همکاران، ۱۹۸۲؛ آیزنبرگ و همکاران، ۱۹۸۴؛ گوارداباسی و کوروالین، ۲۰۰۶).

۵-۶-۲-۲- حفاظت از هدف^[۲۳]

گزارش شده است که حفاظت از هدف در مقاومت به تتراسایکلین‌ها و کینولون ها نقش دارد. مقاومت در برابر تتراسایکلین ها توسط این مکانیسم از حضور پروتئین‌های حفاظت ریبوزومی^[۲۴] ناشی می‌شود. حداقل هشت پروتئین حفاظت ریبوزومی یافت شده است که با مقاومت در برابر تتراسایکلین مرتبط بوده‌اند. در میان آنها، Tet(M) و Tet(O) شایع ترین هستند و به خوبی مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. حضور یک پروتئین حفاظت کننده از DNA gyrase در مقاومت در برابر کینولون‌ها در انتروباکتریاسه گزارش شده شده است (کانل و همکاران، ۲۰۰۳؛ ترن و همکاران، ۲۰۰۵؛ گوارداباسی و کوروالین، ۲۰۰۶؛ گوئیمند و همکاران، ۲۰۰۶؛ کوبایاشی و همکاران، ۲۰۰۷).

۶-۶-۲-۲- بدام انداختن دارو

باکتری می تواند دارو را با تولید بیش از حد هدف آن، یا مولکول های دیگری که میل ترکیبی بالایی برای داروی مورد نظر دارد آنرا به دام اندازد. تولید بیش از حد اهداف سولفونامیدها، دی‌آمینوپیریمیدین‌ها، در چندین گونه باکتری گزارش شده است. نشان داده شده است که یک جهش، منجر به دیواره سلولی ضخیم تر با محل‌های اتصال بسیار برای وانکومایسین، سبب به دام انداختن مولکول های آنتی بیوتیک شده که بدان وسیله تعداد مولکول های وانکومایسین را که به غشای سیتوپلاسمی (جایی که اهداف ترانسگلیکوزیلاز در آن قرار دارد) می‌رسند کاهش می‌دهد (کوی و همکاران، ۲۰۰۳؛ باگسیجیل و همکاران، ۲۰۰۷).

تصویر ۱-۱ مکانیزم های توسعه مقاومت به آنتی بیوتیک A) تغییر هدف B) حفاظت از هدف C) بدام انداختن دارو D) غیرفعالسازی آنزیمی دارو E) کاهش جذب دارو F) پمپ‌های خارج کننده دارو از سلول (گوارداباسی و کوروالین، ۲۰۰۶)

۷-۲-۲- انتشار مقاومت به آنتی بیوتیک

بسیاری از مکانیزم های مختلف مقاومت به آنتی بیوتیکها بین باکتری ها به طریقه‌های گوناگون منتشر می شوند که بسته به آن که آیا آن مکانیزم‌ها در DNA کروموزومی و یا خارج کروموزومی واقع شده‌اند عبارتند از:

۱-۷-۲-۲- وراثت عمودی^[۲۵]

مقاومت ناشی از جهش های کروموزومی بوسیله‌ی تکرار در تقسیم سلولی. همیشه به صورت عمودی به نسل بعد منتقل می‌شود. همچنین مکانیسم های دیگری نیز مانند پروتئین های القایی^[۲۶] می تواند توسط ژنهای‌کروموزومی رمزگردانی شده و به این ترتیب بوسیله‌ی وراثت عمودی در میان باکتری ها منتقل شود (رایس و بونومو، ۲۰۰۵).

۲-۷-۲-۲- انتقال افقی^[۲۷]

انتقال افقی مقاومت تا حد زیادی بین باکتری های یک گونه یا گونه های مختلف رخ می‌دهد. اغلب بیش از یک ژن مقاومت روی یک عنصر قابل انتقال واقع شده و بنابراین مقاومت به بسیاری از آنتی بیوتیک های مختلف می تواند از لحاظ ژنتیکی مرتبط باشد. این به این معنی است که استفاده از یکی از این آنتی بیوتیک ها می تواند سبب انتخاب همزمان مقاومت به بسیاری از انواع دیگر از آنتی بیوتیک‌ها شود. هنگامی که این عناصر بین باکتری های منتشر می‌شود، انتشار مقاومت در برابر بسیاری از انواع آنتی بیوتیک ها به صورت همزمان رخ می‌دهد.

۸-۲-۲- مکانیسم‌های دخیل در انتقال افقی

کسب ژنهای مقاومت‌های به روش انتقال افقی عمدتا از طریق سه مکانیزم مختلف رخ می‌دهد که شامل : ترانسفورماسیون، ترانسداکسیون و کنژوگاسیون است.