برای ایجاد انتظام بین این سه پدیده یعنی اتومبیل و راه و استفاده کنندگان، تصویب و اجرای مقررات راهنمایی و رانندگی ضرورت پیدا کرد و از آنجا که موضوع مهندسی ترافیک موضوع واحد بین تمام مردم جهان است سازمان یونسکو، مقررات راهنمایی و رانندگی را، تحت عنوان مصوبه کنوانسیون ژنو برای استفاده عموم جهانیان تهیه و ابلاغ نمود. امروزه کشورهای مختلف با توجه به شرایط اقلیمی و فرهنگی خاص خود مقررات راهنمایی و رانندگی که مسئولیت ها و تکالیف عموم استفاده کنندگان از راه و وسایل نقلیه را مشخص نموده تدوین و به کار بسته اند. تبیین این تکالیف نیاز به آموزش های فردی و جمعی مستمر داشت که سازمان های مختلف انجام این امر را برعهده دارند. وضعیت عبور و مرور دارای سه عنصر مهندسی ترافیک، آموزش و اجرای مقررات می‌باشد و امروزه اگر واژه “ترافیک” در نزد شنوندگان با مفاهیمی نظیر تصادف، تراکم و انسداد و انواع آلودگی های زیست محیطی همراه است، دلیل آن را باید در ناهماهنگی و ناهمگونی عناصر متشکله جستجو کرد. هر کدام از عناصر ذکر شده دارای حوزه مسئولیت و وظایف ارگانی خاصی می‌باشند. عدم هماهنگی آن ها بر وخامت اوضاع خواهد افزود. در حال حاضر، بحران ترافیک فعلی در ایران و به ویژه در کلان شهرها، به واسطه همین عدم تعادل عناصر فوق است.

۲-۹-۱- تعریف ترافیک

ترافیک پدیده ای است ناشی از جا به جایی انسان، حیوان، کالا و وسایل نقلیه از نقطه ای به نقطه دیگر. این تحقیق، ترافیک به معنای ایجاد اختلال در جابه جایی انسان و ناهنجاری حمل و نقل ناشی از تراکم وسایل نقلیه می‌باشد. به طور کلی رشد جمعیت، مهاجر روستاییان به شهرها و گرایش بیش از پیش مردم به شهرنشینی، باعث افرایش جمعیت در شهرها گردید. زندگی در شهر پیچیدگی های خاص خود را دارد و بازندگی ساده در روستاها قابل مقایسه نمی باشد. زندگی شهرنشینی و افزایش جمعیت در شهرها، تقسیم کار و تخصصی شدن فعالیت ها را طلب می کرد. در نتیجه این امر روز به روز کارخانه‌ها و صنایع مختلفی در شهرها شروع به فعالیت نمودند. با گسترش شهرها متوسط فاصله محل کار با محل زندگی افراد، افزایش یافته و این امر نیاز به استفاده از وسایل حمل و نقل را بیشتر نمود. استفاده شهروندان از وسایل نقلیه موجب ظهور پدیده ای با عنوان ترافیک شهری گردید. البته باید متذکر شد که زندگی شهرنشینی نیازمند استفاده از وسایل نقلیه می‌باشد.

انسان‌ها به دو دلیل عمده از وسایل نقلیه استفاده می‌کنند. این دو دلیل عبارتند از:

1. 1. زندگی در شهر و افزایش فاصله مبادی و مقاصد، نیاز به مشارکت در فعالیت های اجتماعی را در بین شهروندان ایجاد کرده، ‌بنابرین‏ افراد مجبور به استفاده از وسایل نقلیه می‌باشند. اما اتومبیل به خودی خود علت پدیده ترافیک شهری نمی باشد. کمبود عرضه در تسهیلات حمل و نقل، خیابان ها، پارکینگ ها، بزرگراه ها و رشد مالکیت سرانه وسیله نقلیه در بین شهروندان علل بروز تراکم ترافیک می‌باشند.

1. در برخی موارد اتومبیل ابزار نمادینی برای فرد می‌باشد.(مختاریان؛۲۰۰۵) از آنجایی که انسان ذاتاً موجودی لذت طلب می‌باشد، در پاره ای از موارد استفاده از اتومبیل می‌تواند باعث ارضاء این نیاز گردد. این عامل نیز می‌تواند باعث بروز پدیده ترافیک شهری گردد.

روانشناسان براین باورند که تکنولوژی، تجلی ارزش های فردی نظیر “احساس لذت”، “دوست داشتن”، “احساس شادی”، “رقابت”، “ذوق” و “زیبایی شناسی” است. چنان که اتومبیل ها و لوکوموتیوهای تولید شده اولیه، بسیار زشت و بدقواره بودند، اما با گذشت زمان، ظریف و ظریف تر و زیبا و زیباتر شدند. به قسمی که این زیبایی خیره کننده با استعاره های جنسی، به جنسیت زنانه تشبیه می‌شوند.(مک لوهان؛ ۱۹۹۶ به نقل از ایلیچ)

هرکس که فراورده های فناوری مانند اتومبیل را مورد استفاه قرار می‌دهد، ممکن است در لذت کیفیت زیبایی شناختی آن ها با سازنده آن سهیم باشد. احساس لذت و نشاط حاصله از این فراورده ها، نه تنها از درک طرح بسیار هنرمندانه اتومبیل، بلکه گاه ناشی از افزایش توانایی‌های انسان در اثر استفاده از آن نیز می‌باشد.(پیسی؛۱۹۹۵) توانایی انسان در کنترل ابزار تکنولوژیکی چون دوچرخه و اتومبیل یکی از شیرین ترین و لذت بخش ترین تجربه های بشری به ویژه در دوران کودکی و البته در بزرگسالی بوده و هست.

حضور و تسلط همه جانبه اتومبیل در حیات اجتماعی، به ویژه دنیای غرب، فقط به علت الزامات کوری که فن آوری به ارمغان آورده نیست، بلکه به سبب این واقعیت است که مفید بودن آن با احساسی نظیر لذت بردن حاصل از قدرت، سرعت و میل به تحرک را ارضاء می‌کند.از این رو اتومبیل وسیله ای می‌گردد که قویاً با استقلال و آزادی های انسان در ارتباط است. اما باید در نظر داشته باشیم که همیشه ظهور تکنولوژیکی اگرچه عاملی برای دست یابی به آسایش است ولی همواره مشکلات و معضلات خاص خود را هم به دنبال دارد. همراه نبودن آموزش و فرهنگ استفاده از آن عمدتاًً در کشورهای کمتر توسعه یافته و در حال توسعه مشکلات بیشتری را به بار می آورد.

ظهور اتومبیل در ایران، اگر چه گامی در جهت پیشرفت و ترقی بوده است، ولی عدم هماهنگی بین این وسیله و نوع فرهنگ استفاده از آن، و همچنین عدم تعادل بین عرضه و تقاضای اتومبیل باعث ظهور پدیده ای به نام “تراکم ترافیک شهری” شده است.

۲-۹-۲- تاریخچه ترافیک در ایران

ترافیک یکی از مشکلات اجتماعی در جوامع امروزی و در شهرهای بزرگ می‌باشد که خود ناشی از عوامل مختلفی است. شاید سرمنشأ مشکلات کنونی، زمینه تاریخی ایجاد شبکه معابر و رانندگی در ایران باشد. جهت رفع این مشکل نیاز به قانون، سیاست‌گذاری و توسعه راه ها بود. اولین قانون حمل و نقل در سال ۱۹۳۴ میلادی، مربوط به نواحی Aid Highway ، قانون فدرال برون شهری نوشته شد. در دوران سلطنت ناصر الدین شاه در سال ۱۲۵۵ هجری شمسی وزارت “فوائد عامه” در ایران تأسيس شد و امور مربوط به احداث راه، پل و راهداری ‌به این وزارتخانه محول گردید.

راه یکی از عناصر اصلی شهر در دوران گذشته بود. این عنصر به حدی در حیات اجتماعی و اقتصادی شهر مؤثر بود که حتی محل وقوع بسیاری از حوادث در ادبیات کهن ایرانی است. از آنجایی که در این دوران شکل شهرها تابعی از نحوه زندگی اجتماعی و اقتصادی ساکنین بود و ازطرفی دیگر در شکل گیری آن جنبه‌های دفاعی نیز ملحوظ می گردید. عموما غیر از محورهای اصلی شهر که از دروازه ها شروع می شد مابقی گذرها تابع شرایطی مانند مسائل اقلیمی و امنیتی بودند. همین شرایط موجب شکل گیری شبکه به صورت غیر منظم بود. معابر عموماً باریک و فقط قابل استفاده عابر پیاده بودند و فقط در معابر اصلی و یا محورهایی که به میادین مرکزی محله متصل می شد، عرض بیشتر شده و عبور اسب و یا گاری میسر بود. به مرور خیابان های عریض در حوالی محلات اعیان نشین و کنار باغ های بزرگ احداث گردید که در آن ها کالسکه رفت و آمد می کرد.

احداث محلات جدید با بهره گرفتن از شیوه های معماری نو و تخریب محلات قدیمی، احداث معابر بزرگتر و عریض تر و همچنین گسترش استفاده از وسیله نقلیه موتوری در بین افراد جامعه موجب بروز دگرگونی عمیقی در شکل ظاهری شهر شد.