شکل قانونی تأسیس بانک ملی به صورت سهامی بوده است و به موجب اساسنامه اولیه اش یک بانک تجاری بوده و می‌توانست تمام عملیات بانکی را که یک بانک معمولی انجام می‌دهد، اجرا کند. طبق قراردادی که در بیست و سوم اردیبهشت ماه ۱۳۰۹ بین دولت ایران و بانک شاهنشاهی منعقد گردید، بانک شاهنشاهی در برابر شرایط زیر از حق صدور اسکناس صرفنظر نمود.

۱- دولت ایران مبلغ دویست هزار لیره انگلیس به بانک شاهنشاهی بپردازد.

۲- بانک شاهنشاهی حق معاملات غیر منقول و تملک آن را در ایران داشته باشد، مشروط بر اینکه انتقال اموال غیر منقول به دیگری از یک سال تجاوز نکند.

۳- از آن تاریخ به بعد، بانک شاهنشاهی دیگر به عنوان نماینده دولت برای رسیدگی به حساب‌ها نخواهد بود.

۴- چنانچه اختلافی بین دولت ایران و بانک شاهنشاهی بروزکند، به حکمیت رجوع شود و در صورتی که ‌به این طریق نیز اختلافات حل نشد، حکم جامعه ملل تعیین خواهد شد.

در هر حال، تا پیش از تشکیل بانک مرکزی ایران یکی از وظایف اساسی بانک ملی انجام عملیات بانکی خزانه دولت و بنگاه ها و شهرداری ها و نگهداری حسابهای آن ها بوده است. علاوه بر این، از ۲۳ اسفند ماه ۱۳۱۰ حق انحصاری انتشار اسکناس به مدت ۱۰ سال به بانک ملی واگذار گردید. بدین ترتیب پس از ۴۳ سال حق انتشار اسکناس که از جمله اصول استقلال هر کشوری است و در اختیار بیگانگان قرار داشت، به ملت ایران واگذار شد. ملاحظه می‌شود، بانک ملی نه تنها به عنوان یک بانک تجاری عمل می نمود، بلکه تا تشکیل بانک مرکزی ایران در سال ۱۳۳۹ عهده دار وظایف بانک مرکزی نیز بوده است.

بانک‌های خصوصی :اولین بانک خصوصی در ایران که با بهره گرفتن از قانون تجارت و به شکل شرکت سهامی در بهمن ماه ۱۳۲۸ به وجود آمد، بانک بازرگانی بود. در حقیقت تأسیس این بانک طلیعه ای بر تأسیس دیگر بانک‌های خصوصی در کشور بود. بویژه آنکه انحلال بانک شاهنشاهی در ایران زمینه را برای توسعه بانک‌های ایرانی فراهم نمود، به طوری که تنها در فاصله میان برچیده شدن شعب بانک انگلیس در ایران و خاورمیانه (مرداد ماه ۱۳۳۱) تا پایان سال ۱۳۳۱ چهار بانک خصوصی صادرات، تهران، بیمه بازرگانان و بانک پارس تأسیس گردید.

از آنجایی که قوانین خاصی در رابطه با فعالیت‌های بانکی در ایران وجود نداشت، لذا لایحه قانون بانکی در سال ۱۳۳۲ تنظیم و در سال ۱۳۳۴ پس از تصویب به مورد اجرا گذاشته شد. در هر حال در فاصله سال‌های ۴۰-۱۳۳۴ بانک‌های دیگری نیز تأسیس گردید، به طوری که تعداد آن ها تا پایان سال ۱۳۴۰ به ۲۷ بانک دولتی و خصوصی و خارجی بالغ گردید. از سال ۱۳۵۱ به بعد تا سال ۱۳۵۷ نیز به لحاظ افرایش شدید درآمد نفت، تعداد بانک‌های کشور افزایش یافت و از ۲۷ بانک (بجز بانک مرکزی) به ۳۶ بانک (بجز بانک مرکزی) بالغ گشت (فرجی، ۱۳۸۵، ص ۹۶-۹۵).

۲-۱۰ تعاریف و مفاهیم بانکداری الکترونیک:

بانکداری الکترونیک عبارت است از استفاده از ابزار وسایل الکترونیکی از جمله اینترنت، شبکه های ارتباطی بی سیم و دستگاه های خودپرداز تلفن بانک و همراه بانک در ارائه خدمات بانکی (زمانی فراهانی، ۱۳۸۸).

بانکداری الکترونیک به معنای یکپارچه سازی تمامی فعالیت های یک بانک از طریق فن آوری نوین اطلاعات و ارتباطات مبتنی بر فرآیندهای بانکی، منطبق بر ساختار سازمانی بانک‌ها است که امکان ارائه تمامی خدمات مورد نیاز مشتریان را فراهم می‌کند (بهمند، ۱۳۹۰).

در بانکداری الکترونیک مشتریان دسترسی مستقیم به سیستم اطلاعات بانک ها از خانه، محل کار، مدرسه، یا هر جای دیگر دارند. در این حالت مشتریان به عنوان کاربر نهایی سیستم پردازش اطلاعات بانک تعریف می‌شوند (pikkarainen, 2000).

بانکداری الکترونیکی، یکپارچه سازی بهینه همه فعالیت های یک بانک از طریق به کارگیری فن آوری نوین اطلاعات است که امکان ارائه کلیه خدمات مورد نیاز مشتریان را فراهم می کندblount et al., 2005) ).

بانکداری الکترونیکی به معنای ارائه کلیه خدمات بانکی از جمله نقل و انتقال منابع از طریق شبکه ارتباط عمومی و قابل دسترس رایانه ای می‌باشد (حیدر پور و گتابی، ۱۳۸۵).

بانکداری الکترونیکی را می‌توان انواع خدمات مختلفی در نظر گرفت که به وسیله آن ها مشتریان می‌توانند نیازهای اطلاعاتی و انتقال وجوه خود را از طریق کانال های کامپیوتری، تلویزیون و تلفن همراه و تلفن انجام دهند. بانکداری الکترونیکی اساساً به فراهم آمدن امکان دسترسی مشتریان به خدمات بانکی با بهره گرفتن از واسطه های معین و بدون حضور فیزیکی اطلاق می‌شود. بانکداری الکترونیکی به ایجاد محصولات و خدمات با بهای کم از طریق کانال های الکترونیکی می‌پردازد. این محصولات و خدمات شامل صدور صورت حساب، مدیریت کردن سپرده ها، دریافت و پرداخت الکترونیکی وجه، دادن وام و خدماتی مانند پول الکترونیک می‌باشد (موسی خانی و همکاران، ۱۳۹۰).

بانکداری الکترونیکی، استفاده از ابزارهای نوین جهت ارائه خدمات پولی و بانکی به مشتریان است به طوری که مشتریان با کمترین مراجعه به بانک رضایت مندی مورد نظر، از نظر سرعت، دقت، آسانی استفاده و امنیت را کسب کند بانکداری الکترونیکی نوع نوظهوری از صنعت بانکداری است که به ارائه خدمات بانکی با بهره گرفتن از محیط های الکترونیکی می‌پردازد (مقدم و همکاران، ۱۳۹۱).

در بانکداری الکترونیکی اینترنت یک ابزار بسیار مهم به شمار می‌رود، اینترنت بدون محدودیت های مکان زمان در آشکار کردن خرید و فروش و گسترش تجارت الکترونیکی سهم دارد. استفاده از اینترنت به عنوان کانال ارتباطی راه دور برای ارائه خدمات بانکداری، بانکداری اینترنتی نامیده می‌شود. این خدمات شامل یکسری خدمات قدیمی از قبیل افتتاح حساب، انتقال پول و یکسری خدمات جدید همانند ارائه صورت حسابهای الکترونیکی می‌باشد. با کمک اینترنت بانک ها به مرزهای زمانی و جغرافیایی محدود نیستند و در عین حال برای بانک و مشتریان نیز منافع زیادی به دنبال خواهند داشت. اولین و مهمترین عامل در استفاده از بانکداری اینترنتی دسترسی بهتر به خدمات، قیمت های بهتر و حفظ حریم خصوصی بالاتر می‌باشد. موفقیت و یا شکست در بانکداری اینترنتی به طور وسیعی تحت تأثیر پیوند زیر ساخت های فنی به فرآیندهای کسب و کار می‌باشد (راحمی، ۱۳۹۰).

۲-۱۰-۱ مزایای بانکداری الکترونیکی

مزایای بانکداری الکترونیک را می‌توان از دو دیدگاه مورد توجه قرار داد.

مزایای بانکداری الکترونیک از دیدگاه مشتریان:

• • صرفه جویی در هزینه ها

• • صرفه جویی در زمان

• دسترسی به کانال های متعدد برای انجام عملیات بانکی

۲-۱۰-۱-۱ مزایای بانکداری الکترونیک از دیدگاه بانک ها

اصولاً بانکداری الکترونیک، مزیت های زیادی برای بانک ها دارد. طبق تحقیقات انجام شده توسط مؤسسه ی دیتا مانیتور اهم این مزایا به شرح ذیل عنوان گردیده است:

– تمرکز بر کانال های توزیع جدید

– ارائه ی خدمات اصلاح شده به مشتریان

– استفاده از استراتژی های تجارت الکترونیکی

1. 1. رضایت مشتریان عکس­العملی احساسی^[۲۴] (عاطفی) و یا حالتی از درک متقابل و شناختی است.

1. 1. رضایت مشتریان پاسخی در ارتباط با تمرکز ویژه روی انتظارات از تولید و تجربه استفاده از خدمت و یا مصرف و غیره است.

1. رضایت مشتریان عکس­العملی است که در یک دوره زمانی رخ می­دهد. مثلاً بعد از اولین انتخاب یا ‌بر اساس تجربه ­های مکرر، انباشته و غیره …(مایهال^[۲۵]، ۲۰۰۱).

در تعاریف عملیاتی بیشتر ‌به این نکات توجه شده است که برداشت مشتری از رضایت در چارچوب انتظارهای او شکل ‌می‌گیرد. یعنی رضایتمندی مشتریان عبارت است از تفاوت میان انتظارها و برداشت­ها. از این رو تأکید می­ شود که باید فراتر از انتظارهای مشتری در بخش بازار مربوطه نگریست.

گروه دیگری از محققان نو اندیش از جمله اشنیدروبوان^[۲۶] (۱۹۹۵) اعتقاد دارند که رضایت مشتری تنها به انتظارات آنان برنمی­گردد. بلکه توجه به نیازهای او، به ویژه نیازهای اساسی مانند نیازهای ایمنی، احترام و عدالت اهمیت دارد، چون نیازها با انتظارات فرق دارند. انتظارها، آگاهانه، مشخص، کوتاه مدت و سطحی هستند، در حالی که نیازها تا زمانی که فعال نشده اند، ناآگاهانه، کلی، عمیق و دراز مدت هستند. وقتی انتظارها برآورده نمی­شوند مأیوس و ناراضی می­شویم، وقتی نیازهای اساسی تأمین نمی­شوند شاید خشمگین یا حتی برافروخته شویم. اگر رضایت یک مشتری را به دست نیاورید او ناخرسند می شود، اما اگر نیازهای او را تأمین نکنید، او را از دست می دهید. ‌بنابرین‏، رضایتمندی مشتری، یعنی تأمین کامل نیازها و خواسته­ های او درست در همان زمان و با همان روشی که او می­خواهد. از این دیدگاه رضایت مشتریان در سه سطح مورد بررسی قرار ‌می‌گیرد که عبارت است از:

سطح اول: تأمین نیازهای اولیه مشتریان

سطح دوم: تأمین انتظارات

سطح سوم: توجه و تأمین انتظارت(رسول اف و دیگران، ۱۳۸۰).

۲-۱۱- رضایت مشتری به عنوان نتیجه کیفیت خدمات

یکی از اهداف اساسی هر شرکت، دستیابی به رضایت مشتری است. رضایت مشتری کلید موفقیت شرکت­هاست. به منظور داشتن قدرت رقابتی و دستیابی به اهداف، افزایش سطح رضایت مشتری ضروری است به منظور افزایش سطح رضایتمندی، در ابتدا سطح فعلی رضایت مشتری را باید شناخت. پاسخ ‌به این سؤال که چگونه یک شرکت می ­تواند سطح رضایت مشتریان را درک نماید، اندازه ­گیری رضایت مشتری است. بررسی رضایت مشتری نباید به عنوان پاسخی به یک مشکل انجام گیرد. آن به عنوان بخشی از یک فرایند است که شما به صورت دائم از ادراکات و نیازهای مشتریانتان مطلع شوید. اطلاعاتی که شما از این بررسی به دست می آورید در درک این نکته که کیفیت ارائه خدمت شما به مشتریان به چه میزان است مؤثر می‌باشد. این اطلاعات پیشنهاد می‌دهد که چه چیزهایی جهت افزایش رضایت مشتری مورد نیاز است(صمدائی، ۱۳۸۹).

۲-۱۲-رابطه بین کیفیت خدمات و رضایت مشتری

«دابولکر» و همکارانش، رابطه میان دو مفهوم کیفیت خدمات و رضایت مشتری را مورد بررسی قرار دادند.آن ها بر اساس مدل میانجی و عوامل مقدم- بیان نموده اند که کیفیت خدمات، مقدم بر رضایت مشتری است. آن ها عوامل مقدم، پیامدها و عوامل میانجی را برای ارائه درک بهتری از کیفیت خدمات و رابطه آن با رضایت مشتری مورد بررسی قرار داده و مدلی را توسعه دادند که ‌بر اساس آن، کیفیت خدمات شامل چهار ویژگی ذیل است:

قابلیت اطمینان

توجه شخصی

راحتی

ویژگی‌ها

بر‌اساس این مدل، کیفیت خدمات منجر به رضایت مشتری و رضایت مشتری زمینه‌ساز نیات رفتاری می‌شود(حسینی و همکاران، ۱۳۸۹).

درتمام صنایع خدماتی، کیفیت خدمات تلاشی مهم و حربه‌ای رقابتی در زمینه حفظ مشتریان و مزیت رقابتی است. لذا سازمان‌های خدماتی برای حفظ مشتریان خود و کسب مزیت رقابتی، می‌بایستی بیشترین توجه را به نیازها، نظرات و اعتراضات آن ها در ارتباط با خدمات ارائه شده خود داشته باشند. آن ها باید بدانند که در این زمینه، صدای مشتری صدایی است که سیاست‌های خدماتی باید بر پایه آن شکل گیرند. در این بین، مواردی مانند: تکریم مشتریان، تعامل مناسب با مشتریان، نظرسنجی از مشتریان، داشتن رابطه‌ای مناسب و دوطرفه با مشتریان، بررسی مشکلات مشتریان و رسیدگی بموقع به شکایات آنان، آگاهی از رضایتمندی مشتریان، بالا بردن کیفیت و سرعت ارائه خدمات، تطبیق سیاست‌ها با نیازهای مشتریان، بررسی صحت خدمات ارائه شده به مشتریان و… می‌تواند کمک بسیار زیادی به سازمان‌ها در امر حفظ مشتریان کند. این امر می‌تواند منافع زیادی را برای سازمان‌ها به ارمغان آورد که برخی از این منافع عبارتند از: تعهد و وفاداری مشتریان، ایجاد درامد از طریق تکرار داد و ستد، محدود کردن هزینه های به دست‌آوردن مشتریان جدید نظیر هزینه های تبلیغات، ارتقاء برای راه اندازی فعالیت‌ها، ایجاد رابطه سودمند دوطرفه بین ارائه کننده و دریافت کننده خدمات، افزایش سطح تحمل مشتری از نواقص احتمالی خدمات، تبلیغات مثبت دهان به دهان و در نهایت افزایش سهم بازار(قاسم زاده میرکلائی و امیرنژاد، ۱۳۹۱).

اهمیت رضایت مشتریان امروزه آن قدر به چشم می‌آید تا بدانجا که دمینگ از پیشگامان کیفیت، کیفیت را با رضایت مشتری یکسان می‌داند. کاملاً واضح است که ارتباط محکمی بین رضایت مشتری و بقای او وجود دارد. احساس مشتری نسبت به یک محصول/خدمت تعیین خواهد کرد که آن محصول/خدمت در بازار موفق بوده است یا خیر. رضایت مشتری بازگشت سرمایه را تضمین می‌کند، این مشتریان هستند که در ازای دریافت محصولات و خدمات به تولیدکنندگان آن ها پول پرداخت می‌کنند و باعث سودآوری آن ها می‌شوند. بدون دانستن خواسته‌های مشتریان ممکن است مشتریان تمایلی به مصرف کالا یا خدمات تولیدی از خود نشان نداده و عملاً سرمایه‌گذاری انجام شده به شکست منتهی شود. به بیان دیگر سرمایه‌گذاری‌ای اثربخش خواهد بود که به نیازهای مشتریان توجه نماید زیرا هدف سرمایه‌گذاری جلب مشتری و فروش بیشتر (و نتیجتاً سود بیشتر) می‌باشد و طبیعی است در چنین شرایطی بهره‌وری سرمایه با برآوردن این نیازها بالا رفته و بازگشت سرمایه تضمین می‌گردد(ساعتچیان، ۱۳۹۲).

خدمات ارائه شده به مشتری ، از جنبه تامین رضایت مشتری به سه دسته تقسیم می شود.

الف:خدمات ضروری

ب: خدمات درخواستی

ج:خدمات هیجانی و مهیج

الف: خدمات ضروری :

این نوع سرویس ها ، خدماتی است که نبودش باعث نارضایتی مشتری می شود ولی بودنش رضایت حاصل نمی کند.

ب: خدمات درخواستی:

خدماتی که به طور عمومی به مشتریان ارائه نمی شود ولی اگر مشتری درخواست کند متناسب با امکانات سازمان برای جلب رضایت بیشتر او این سرویس ارائه می شود و به همین جهت ارتباط مستقیم با رضایت او دارد یعنی به هر میزان که نیازش تامین شود راضی شده به هر میزان که تامین نشود ناراضی خواهد شد.

ج:خدمات هیجانی

توجه به خواسته های نامریی مشتری یا خدماتی که برای تامین نیازهای آتی ارباب رجوع که در حال حاضر مورد توجه او قرار نگرفته است و اگر آن سرویس ارائه شود باعث رضایت و شادمانی بیش از حد او خواهد بود.

منفی دارد (کارور ، ۱۹۹۳ ، نقل از همان منبع ).

برخی از مؤلفان هم سلامت روانشناختی را مترادف با شادی و خشنودی از زندگی در نظر گرفته اند . به نظر این افراد ، سلامت روانشناختی یعنی تعادل بین هیجان مثبت و منفی (دیه نو ، لارسن ، ۱۹۹۳ ، نقل از رایف و کی یس ۱۹۹۵ ).

کرسینی (۱۹۹۹) سلامت روانشناختی را حالت ذهنی می‌داند که احساس رضایت هیجانی ، رهایی نسبی از اضطراب و دیگر علائم ناتوان کننده ، توانایی ایجاد ارتباطات سازنده از ویژگی های عمده آن است (کرسینی ،۱۹۹۹، نقل از ناصری و نیک پور۱۳۸۳٫

به طور کای مؤلفان و نظریه پردازان مختلف هر کدام ‌بر اساس مفاهیم نظری خود مطالبی را ‌در مورد سلامت روانشناختی مطرح کرده‌اند . برای مثال تمایلات اولیه زندگی در نظریه بوهلر(۱۹۳۵ ) ، مراحل روانی – اجتماعی در نظریه اریکسون (۱۹۵۹)

تغییرات شخصیت در نظریه نیوگارتن (۱۹۷۳ )، همگی سلامت روان شناختی را به منزله گذرگاه تحول در چرخه زندگی متصور شده اند . به علاوه ، مفهوم خود شکوفایی در نظریه مازلو (۱۹۶۸ ) ، صورت بندی بالیدگی در نظر آلپورت (۱۹۶۱ ) ، تصویر شخصی کاملاًً کار آمد در نظریه راجرز (۱۹۶۱ )و تبیین فردیت گرایی در نظریه یونگ (۱۹۳۳)، سلامت روانشناختی را از دید بالینی نگریسته اند (رایف ،کی یس ،۱۹۹۵ ).ویسینگ و همکاران (۱۹۹۴) در تعریف و تبیین سلامت روان شناختی ، یک عامل کلی را معین کره اند که طریق حس تعلیق به زندگی ، تعادل عاطفی و رضایت خاطر کلی از زندگی به صورت خود سنجی مشخص و اندازه گیری می شود . آن ها عنوان نمودند که سلامت روان شناختی یک سازه و پدید ه چند بعدی است که دارای خصیصه هایی می‌باشد که این خصیصه ها در حالت سلامت روان شناختی واجدحالات خاصی به شرح زیر می‌باشند:

– عاطفه : احساسات مثبت بر احساسات منفی غلبه می‌کند .

– شناخت : زندگی قابل درک و قابل کنترل شده و رضایت کلی از زندگی تجربه

می شود .

– رفتار: وجود تجربه عمل ، علاقه به کار و فعالیت و مبارزه طلبی بدون اجتناب از مشکلات محرز است .

– خود پنداشت : احساس خود ارزشمندی و توانایی اثبات وجود خود به منصه ظهور می‌رسد .

– روابط بین شخصی : افراد از دیگران حمایت دریافت می‌کنند ، به دیگران اعتماد دارند و از مصا حبت ها و احساساتشان لذت می‌برند (ویسینگ و همکاران ، ۱۹۹۴ ؛ نقل از نقل از بابا پور خیر الدین ،۱۳۸۱ ).

همچنین رایف و همکاران (۱۹۹۷ ، به نقل از ویسینگ ، فوری ، ۲۰۰۰ ) ، یک الگوی چند بعدی از سلامت روان شناختی را مفهوم سازی و عملیاتی کرده‌اند . در این الگو سلامت روانشناختی دارای ماهیت مثبت در عملکرد می‌باشد که متشکل از عناصر مختلفی است ،

این عناصر عبارتند از :

– پذیرش خود : نگرش مثبت به خود ، شناخت جنبه‌های مختلف خود که می‌تواند

مثبت یا منفی باشد ، احساس مثبت درباره گذشته خود .

– رابطه مثبت با دیگران : داشتن رابطه گرم ، رضایت بخش و توأم با اعتماد با دیگران،

توجه به سلامت و خشنودی دیگران ، احساس همدردی قوی با سایر افراد .

– خود پیروی : مستقل و خود مختار بودن . توانایی مقاومت در برابر فشارهای اجتماعی ، توانایی تنظیم رفتار از درون و ارزیابی خود به وسیله معیارهای شخصی .

– غلبه برمحیط : داشتن حس غلبه و برتری برمحیط ، مهار کردن آرایه پیچیده ای از فعالیت های بیرونی ، استفاده مؤثر بردن از فرصت های به عمل آمده ، توانایی انتخاب یا ایجاد زمینه‌های مناسب برای نبازها و ارزش‌های شخصی .

– هدفمندی در زندگی : داشتن هدف و جهت در زندگی ، معنی دادن به زندگی در حال و گذشته ، داشتن عقیده و باروری که به زندگی هدف می‌دهد .

– رشد شخصی : احساس رشد ممتد داشتن ، خود را در حال رشد و تحول دیدن ، گشاده رو بودن برای تجارب جدید ، داشتن حس تشخیص توان بالقوه خود (باباپور

خیر الدین و همکاران ، ۱۳۸۲ )

صرف نظر از دیدگاه ها و تعاریف مختلف درباره سلامت روان ، عوامل متعددی می‌توانند تأثیر مثبت یا منفی برآن داشته باشند ، از بین این عوامل می توان به تأثیر آموزش مهارت های زندگی در سلامت روانشناختی افراد اشاره کرد ، که نقش مهارت های ارتباطی به عنوان یکی از زیر مجموعه های این مهارت‌ها در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است .بی شک یکی از نشانه های سلامت روانی ، و جود روابط بین فردی مثبت و مؤثر است . روابط گرم و صمیمی با انسان های دیگر منبع ایمنی ، اعتماد ، راحتی و آسایش افراد است و به هنگام رویارویی با مشکلات و در مواقع سخت زندگی ، عانلی که بیشترین کمک را به فرد خواهد کرد ، توانایی ها و مهارت های او خواهد بود .

۲-۳-مهارت‌های زندگی و مهارت های ارتباطی

الف )مهارت های زندگی

مهارت های زندگی عبارتند از مجموعه‌ای از توانایی ها که زمینه سازگاری و رفتار مثبت و مفید را فراهم می آورند . این توانایی ها فرد را قادر می‌سازد مسئولیت های نقش اجتماعی خود را بپذیر و بدن لطمه زدن به خود و دیگران ، با خواست ها ، انتظارات و مشکلات و مشکلات روزانه ، بویژه در روابط بین فردی ، به شکل مؤثری روبرو شود . این مهارت ها ، تأکید بر قابلیت های عملی و موفقیت دارند و از تحلیل

نیازها و خواسته های اجتماعی ، و الزام های روزمره و عادی زندگی استخراج

می‌شوند.برخی از آن ها به مهارت‌های سازگاری و ارتباطات افراد ، برخی به کارهای روزمره زندگی و برخی نیز به مهارت های شهروندی مربوط می‌شوند (ادیب ، فردانش،۱۳۸۲).

به عقیده موریس الیاس ، مهارت های زندگی یعنی ایجاد روابط بین فردی مناسب و مؤثر ، ایجاد مسئولیت های اجتماعی ، انجام تصمیم گیری های صحیح ، حل تعارض ها و کشمکشها بدون توسل به اعمالی که به خود یا دیگران صدمه زند (سازمان جهان بهداشت ۱۹۹۴ ، ترجمه نوری قاسم زاده و محمد خانی ، ۱۳۷۷ ).

همچنین مهارت های زندگی به عنوان توانایی ها ، دانش ها ، نگرش ها و رفتارهایی تعریف شده است که برای شادمانی و موفقیت یاد گرفته می‌شوند تا این که فرد را قادر سازند با موقعیت های زندگی سازگاری یابد و بر آن ها مسلط شود (پیتمن ، ۱۹۹۷).

حقوق دولت ساحلی بر منابع بستر و زیر بستر فلات قاره ذاتی است و این موضوع در رأی دیوان بین‌المللی دادگستری در فلات قاره دریای شمال تجلی شده است. جائی که می‌گوید «حقوق دولت ساحلی بر منطقه فلات قاره که ادامه طبیعی قلمرو زمینی آن دولت در داخل و زیرآب دریاست و به صورت عملی و از قبل، به خاطر حاکمیت دولت بر زمین و ادامه آن به وسیله اعمال حقوق حاکمه برای اکتشاف بستر دریا و بهره برداری منابع طبیعی وجود داشته است. به عبارت دیگر اینجا یک حق ذاتی وجود دارد.»^[۲۰۹]

اگرچه مفهوم فلات قاره ابتدا در اعلامیه ترومن در سال ۱۹۴۵ اعلام شد، اما با استقبال دولت ها مواجه شد و توسط دولت هایی چون باهاماس و جامائیکا و عربستان سعودی و نه شیخ نشین خلیج فارس در سالهای۱۹۴۹-۱۹۴۸ پذیرفته شد و به تدریج با پذیرش دولت ها به عنوان یک قاعده عرفی وارد کنوانسیون ۱۹۵۸ فلات قاره گردید^[۲۱۰].

مطابق ماده ۷۷ کنوانسیون ۱۹۸۲ و ماده ۲ کنوانسیون فلات قاره منابع معدنی و سایر منابع غیر جاندار بستر دریا و همچنین موجودات جاندار از طبقه بی حرکت ها یعنی جاندارانی که در مراحل بهره برداری در بستر یا زیر بستر دریا، بی حرکت می‌باشند و یا جز در تماس جسمی با بستر یا زیر بستر دریا قابل حرکت نمی باشند، متعلق به دولت ساحلی بوده و این دولت دارای حق بهره برداری از آن ها را دارد.

با توجه به مراتب فوق، می توان گفت که فلات قاره مفهومی ناظر به بستر و زیر بستر دریاست و اگرچه دولت ساحلی دارای حق بهره برداری از منابع طبیعی معدنی آن و منابع جاندار بی حرکت آن می‌باشد، ولی این حق منطقه مذکور را کلأجزء قلمرو دولت ساحلی قرار نمی دهد و ستون آب دریا کماکان دریای آزاد است. البته درصورتی که دولت ساحلی منطقه انحصاری اقتصادی ۲۰۰ مایلی را اعلام کرده باشد، منطقه انحصاری اقتصادی و فلات قاره تا محدوده دویست مایلی دارای هم پوشانی و همزیستی می‌باشند. بدین معنی که در منطقه ۲۰۰ مایل علاوه بر حاکمیت رژیم فلات قاره در بستر و زیر بستر دریا، رژیم منطقه انحصاری اقتصادی درخصوص سایر فعالیت های دولت همچون ماهیگیری و جلوگیری از آلودگی و غیره، حکومت دارد. اما در محدوده ورای ۲۰۰ مایل تا حاشیه قاره رژیم حقوقی فلات قاره کماکان تداوم خواهد داشت. در حالت اخیر، مطابق ماده ۸۲ کنوانسیون ۱۹۸۲ بهره برداری از منابع می بایست با مشورت مقام بین‌المللی اعماق صورت پذیرد. همچنین اگرچه هردو منطقه ناظر بر منافع اقتصادی دولت ها بر اساس اصول مسافت^[۲۱۱] و مجاورت^[۲۱۲] هستند اما فلات قاره حقی ذاتی می‌باشد، در حالی که منطقه انحصاری اقتصادی حقی اختیاری و منوط به اعلام دولت هاست و علاوه بر آن، منطقه انحصاری اقتصادی ناظر به ستون آب^[۲۱۳] و استفاده اقتصادی از منابع جاندار موجود در آب، کنترل آلودگی کشتی ها و تحقیقات دریایی و … نیز هست در حالی که فلات قاره فقط معطوف به بستر و زیر بستر دریاست^[۲۱۴].

گفتار ششم: دریای آزاد^[۲۱۵]

از نقطه نظر تاریخی ایده آزادی دریاها یا بسته بودن آن ها از قرن هفدهم مورد بحث بوده است. نویسندگانی چون گروسیوس و آلبریکو جنیتلی ازمدافعان آزادی دریاها، غیر انحصاری بودن و غیر قابل تعدی آن ها بودند. در مقابل افرادی چون ویلیام ول وود و جان سلون از ایده بسته بودن دریاها دفاع می‌کردند که مطابق آن دولت ها حق استفاده انحصاری از دریاها داشتند.^[۲۱۶] به تدریج اصل آزادی دریای آزاد به عنوان یک قاعده عرفی حقوق بین الملل پذیرفته شد و وارد مقررات قراردادی شد. ^[۲۱۷]

از دیدگاه سنتی واژه دریای آزاد شامل تمام بخش‌های دریا غیر از آبهای سرزمینی و آبهای داخلی می شود^[۲۱۸] . این تعریف در ماده یک کنوانسیون دریای آزاد (۱۹۵۸) پذیرفته شده است . از این دیدگاه، منطقه انحصاری اقتصادی، منطقه مجاور و آبهای فوقانی فلات قاره در ماورای دریای سرزمینی جزء دریای آزاد می با شد.اما پیشرفت تکنولوژی و تمایل روز افزون دولت ها جهت بهره مندی از مزایای اقتصادی دریاها موجب تحدید دامنه تعریف مذکور شده به گونه ای که در ماده ۸۶ کنوانسیون ۱۹۸۲ حقوق دریاها منطقه انحصاری اقتصادی و آبهای مجمع الجزایری را نیز از شمول تعریف دریای آزاد خارج شده است.

‌بنابرین‏ می توان گفت دریای آزاد کلیه قسمتهای دریا غیر از آبهای داخلی، دریای سرزمینی، منطقه انحصاری اقتصادی و آبهای مجمع الجزایری در کشور های مجمع الجزایری است. با این توضیح که صورتی که کشور ساحلی منطقه انحصاری اقتصادی را اعلام نکرده باشد، کلیه قسمتهای دریا ماورای دریای سرزمینی جزء دریای آزاد می‌باشد .از سوی دیگر وجود منطقه انحصاری به طور مطلق این منطقه را از شمول دریای آزاد خارج نمی سازد .زیرا برخی از اصول حاکم بر دریای آزاد چون آزادی دریانوردی در منطقه انحصاری اقتصادی نیز حاکمیت دارد.

اصل کلی حاکم بر دریای آزاد ، تلقی آن به عنوان مال مورد استفاده عموم^[۲۱۹] است و بر این اساس دریای آزاد به وسیله یک یا چند دولت منفرداًً و متفقاً قابل تصاحب یا تصرف نمی باشد.^[۲۲۰] به عبارت دیگر اصل، آزادی دریای آزاد^[۲۲۱] است . این اصل در رویه دیوان بین الملل دادگستری به عنوان اصل آزادی ارتباطات دریایی^[۲۲۲] ذکر شده است.^[۲۲۳] مطابق ماده دوم کنوانسیون دریای آزاد ،کلیه دولت ها دارای آزادی دریانوردی، ماهیگیری، نصب کابلهاو لوله های دریایی و پرواز بر فراز دریای آزاد را دارا هستند. در ماده ۸۷ کنوانسیون ۱۹۸۲ آزادی نصب تأسیسات دریایی مجاز، ساخت جزایر مصنوعی و آزادی انجام تحقیقات با رعایت شرایط مقرر در این کنوانسیون افزوده شده ،اما آزادی های اخیر وفق این کنوانسیون، در محدوده منطقه انحصاری اقتصادی و فلات قاره با اجازه و رضایت دولت ساحلی امکان پذیر است.

مطابق ماده ۱۳۳و ۱۳۴و ۱۳۵ کنوانسیون ۱۹۸۲ حقوق دریا، منابع طبیعی واقع در دریای آزاد ماورای صلاحیت ملی کشورها و همچنین منابع موجود در منطقه^[۲۲۴] یعنی بستر و زیر بستر کف اقیانوسها در ورای صلاحیت ملی دولت ها، میراث مشترک بشریت^[۲۲۵] بوده و قابل بهره برداری یک جانبه و خودسرانه توسط یک یا چند دولت نبوده و می بایست با اجازه مقام بین‌المللی اعماق صورت پذیرد. یکی از مسائل بسیار مهم در قلمرو دریایی کشورها،حدود وثغور اختیارات و حقوق آن ها در رابطه با منابع طبیعی و محدوده حقوق حاکمه آنهابر این منابع است.

مبحث دوم :حقوق حاکمه دولت ساحلی بر منابع نفت وگاز در مناطق دریایی

۲-۳-۵-۱- جنبه‌های پیشگیری مدل رفتاری- ارتباطی

جنبه‌های آموزشی – پیشگیری مدل رفتاری- ارتباطی در شش حوزه اساسی مورد بحث قرار می گیرند: ۱)فهم رفتار،۲) عینیت گرایی،۳) تبادل رفتاری،۴) مصالحه، ۵) ارتباطات، ۶) آموزش حل مسئله.

فهم رفتار:

در رفتار دو هدف را می توان جستجو کرد: ۱- رفتار ممکن است فقط رفتار صرف باشد( یعنی تظاهر عملکرد شخص)؛۲- رفتار ممکن است ارزش رابطه ای داشته باشد(یعنی در درون رابطه معنی پیدا کند).

در برنامه ­های پیشگیری، زوج ها باید یاد بگیرند تا رفتار را ‌بر اساس رابطه­ای بودنش درک کنند و رفتارهای خود و همسرشان را در چهارچوب تعاملی مورد ارزیابی قرار دهند. ‌بنابرین‏ آن ها ممکن است سوالات زیر را از خود بپرسند:

۱- رفتار من بر رفتار همسرم چه اثری می‌تواند داشته باشد؟

۲- رفتار همسرم بر رفتار من چه اثری می‌تواند داشته باشد؟

۳- زمانی که من رفتار (الف) را انجام دهم، همسرم با انجام دادن رفتار(ب) پاسخ می‌دهد. آیا آن نتیجه­ای است که من دوست دارم به دست آورم.

۴- زمانی که رفتار (ج) را انجام می‌دهد من عموماً به طور مشابهی رفتار (د) را انجام می دهم. آیا شیوه ­های دیگری در دسترس من وجود دارد.

۵- اگر من رفتار (ه) را انجام می دادم، احتمالاً در پاسخ به آن همسرم چه کار می کرد؟

۶- اگر همسرم رفتار (و) را انجام می‌داد، احتمالاً من در پاسخ به آن چه کار می­کردم؟

و وقتی زوج ها یاد گرفتند رفتار را در درون زمینه رابطه اش بفهمند، آنگاه آن ها می‌توانند با روش بازتر و به طور مشارکتی درباره پیامدها بحث و بررسی کنند. این اساس پیشگیری است. یعنی با موضوعات قبل از اینکه به مشکل تبدیل شوند، برخورد می شود.

عینیت گرایی^[۶۲]:

این فرایند به زوج ها می­آموزد تا چگونه اظهارات مبهم، کلی و تعمیم یافته مربوط به رضایتمندی از رابطه را به صورت توصیف­های ویژه رفتار خوشایند و ناخوشایند تبدیل کنند. ‌بنابرین‏ تسلط یک زوج بر این مهارت می‌تواند به آن ها یاد دهد تا پیام‌های کلامی غیر تسیل کننده را به صورت اطلاعات سازنده برای اهداف افزایش رابطه دوباره سازماندهی کنند.

تبادل رفتاری^[۶۳]:

همچنان که قبلاً اشاره شد، تقابل رفتاری اصول مفهومی و عملی مدل رفتاری- ارتباطی می‌باشند. هم در برنامه های درمانی و هم در برنامه های پیشگیری زوج ها باید قدردانی از یکدیگر را یاد بگیرند. زمانی که افراد رفتارهای مثبتی را برای یکدیگر فراهم کنند، آن ها با قدردانی همسرشان مورد تقویت قرار می گیرند و متقابلاً خودشان هم از همسرشان قدردانی می‌کنند. در این صورت رفتارهای پاداش بخش دو طرفه افزایش می‌یابند و احتمال موفقیت در زندگی زناشویی به طور اساسی بالا می رود.

مصالحه^[۶۴]:

زوج درمانی رفتاری- ارتباطی به طور تجربی به زوج ها آموزش می‌دهد تا این اصل را یاد بگیرند که«به منظور به دست آوردن انچه که من می خواهم، باید چیزی را به همسرم بدهم». این اندیشه اساس حل تعارض و برنامه های پیشگیرانه حل مسئله را تشکیل می‌دهد. با داشتن این توانایی، زوج ها می‌توانند مهارت هایی را برای کاهش مشکلات به کار ببرند.

ارتباطات^[۶۵]:

از همه عناصر مدل رفتاری- ارتباطی احتمال ارتباطات بیشترین کارکرد پیشگیرانه را دارد. مهارت­ های ارتباطی اثربخش اساس ایجاد و حفظ رابطه زناشویی رضایتبخش می‌باشد. ‌بنابرین‏ آموزش ارتباطات بخش مهمی از برنامه های پیشگیری است.

آموزش حل مسئله:

همچنان که قبلاً اشاره شده است، تعارض چیزی است که در رابطه صمیمی و دراز مدت به وجود می‌آید. از طریق آموزش حل مسئله، زوج­ها می ­توانند ابزار مناسبی برای حل اختلافات خودشان داشته باشند. بعلاوه وقتی که فرایند حل مسئله را یاد گرفتند می ­توانند آن را در کل موقعیت­های آسیب­زا به کار ببرند. در اینجا نیز ارزش پیشگیری کننده حل مسئله، کاملاً روشن است(قاسم­زاده، ۱۳۷۸).

۲-۴- غنی سازی روابط(مدل به کار گرفته شده در این پژوهش)

این مدل چارچوب و شیوه اصلی به کار گرفته شده برای این پژوهش بوده است که به شرح آن پرداخته می­ شود.

۲-۴-۱- تاریخچه غنی سازی روابط