۱-۱۱ ساختار کلی پژوهش
فصل اول: به بیان موضوع، اهداف پژوهش و ضرورت آن اختصاص یافت. پرسش و فرضیه‎های پژوهش، نهادهای استفاده کنندگان، جامعه و نمونه آماری و نحوه جمع‏آوری اطلاعات و روش تجزیه و تحلیل داده‏ها و قلمرو تحقیق شرح داده شده است.
فصل دوم: به تشریح مفهوم حاکمیت شرکتی ، ویژ گی های هیات مدیره و همچنین کیفیت گزارشگری مالی و ریسک می‎پردازد و درنهایت تحقیقات انجام شده در ایران و سایر کشورها ارائه می‏گردد.
فصل سوم: ساختار و روش تحقیق را توضیح می‎دهد، همچنین توضیحات لازم در مورد آزمون‏های مربوط و نتایج آن ارائه خواهد گردید.
فصل چهارم: به ارائه تجزیه و تحلیل اطلاعات آماری و نتایج آزمون فرضیه‏ها اختصاص دارد.
فصل پنجم: که آخرین فصل این پژوهش است به ارائه خلاصه تحقیق، نتیجه‏گیری، محدودیت‏های تحقیق و پیشنهادات برای تحقیقات آتی می‏پردازد.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱-۱۲ خلاصه فصل
تحقیق پیرامون ویژگی های هیات مدیره طی چند سال اخیر از جمله حوزه ‏های با اهمیت در تحقیقات دانشگاهی بوده است، از طرف دیگر مطالعات بسیار زیادی در زمینه بررسی ارتباط میان کیفیت گزارشگری مالی یا سطوح افشا در گزارش‏های سالانه نیز انجام شده است. گزارشگری مالی یکی از راه‏هایی است که به وسیله آن اطلاعات انتقال داده می‏شود و ترکیب منابع ارتباطی، کمیت و کیفیت اطلاعات افشا شده را مشخص می‏نماید. این اطلاعات باید به‏گونه‏ای باشد که سرمایه‏گذاران، اعطا کنندگان تسهیلات و سایر گروه‏های استفاده کننده را در اتخاذ تصمیمات یاری نماید.(سجادی و همکاران،۱۳۸۸).
در این فصل به بیان و ضرورت تحقیق، روش‎شناسی تحقیق، استفاده‏کنندگان از نتایج تحقیق و ساختار کلی تحقیق اشاره شده است.
فصل دوم
مبانی نظری و پیشینه تحقیق
۲-۱ مقدمه
امروزه یکی از مهمترین علل اثربخشی هیات مدیره ها را باید در ترکیب آنان و ویژگی های منتسب به آنان شامل اندازه، استقلال اعضاء، تعداد عضویت اعضاء در سایر تیم ها، ساختار جنسیتی ترکیب هیات مدیره، متوسط سنی ترکیب و مواردی از این قبیل جستجو نمود.(لگزیان و همکاران،۱۳۹۰). از منظر اینگلی و وان دروالت (۲۰۰۳) ترکیب هیات مدیره به گروهی از سرمایه های انسانی اطلاق می گردد که با گرد هم آمدن در تیمی به نام هیات مدیره از شایستگی و توانمندی های خود در جهت خلق ارزش افزوده ای جمعی برای شرکت و ذینفعان استفاده می نمایند. ترکیب این تیم شایسته خود از جنبه های متنوعی قابل تحلیل است که از جمله می توان به مواردی همچون اندازه هیات مدیره (تعداد افراد حاضر در ترکیب)، استقلال اعضای هیات مدیره (نبود هیچ گونه ارتباط قبلی و در حال حاضر با شرکت و فعالیت اجرایی در بخشهای مختلف آن)، ترکیب جنسیتی هیات مدیره (نسبت اعضای زن به مرد هیات مدیره)، چندعضویتی بودن اعضای هیات مدیره (عضویت یک عضو در سایر تیم های هیات مدیره)، سن متوسط ترکیب (متوسط سن اعضای هیات مدیره) و زمان فعالیت اعضاء (متوسط دوره تصدی گری اعضای هیات مدیره) اشاره نمود.
بر همین اساس این فصل از دو بخش تشکیل شده است.بخش اول مبانی نظری پژوهش و بخش دوم تحقیقات پیشین.
۲-۲ مبانی نظری پژوهش
۲-۲-۱ حاکمیت شرکتی^[۱۹]
حاکمیت شرکتی مجموعه ابزارهای هدایت و کنترل است که با بهره گرفتن از قوانین، مقررات، ساختارها، فرایندها، فرهنگ ها و سیستم ها موجب دستیابی به هدف های پاسخگویی، شفافیت، عدالت و رعایت حقوق ذینفعان می شود (حساس یگانه، ۱۳۸۵).
کیفیت گزارشکری به میزان بیان و آشکار سازی وضعیت اقتصادی یک شرکت به وسیله گزارشات مالی و عملکرد آن در طول دوره مالی به شیوه صحیح و صادقانه اشاره دارد .
برای مدیران هیچ انگیزه ای برای ارائه غیر واقعی وضعیت شرکت برای سهامداران وجود نخواهد داشت اگر انگیزه های آنها بطور کامل در راستای منافع سهامداران باشد یا اگر هیچ تضاد منافع بین آنها وجود نداشته باشد (اسماعیل زاده مقری و همکاران ،۱۳۸۹).
صورتهای مالی اساسی مهمترین منابع اطلاعاتی استفاده کنندگان به شمار می آید و سهامداران که مهمترین گروه از استفاده کنندگان از صورتهای مالی هستند تصمیمات مربوط به امور سرمایه گذاریشان را عمدتاً بر اساس سود حسابداری اتخاذ می نمایند، لذا کیفیت سود از اهمیت ویژه ای نزد استفاده کنندگان برخوردار است .
حاکمیت شرکتی به کیفیت، شفافیت، اعتماد و اطمینان در روابط سهامداران، هیات مدیره، مدیریت و کارمندان اشاره دارد که میزان قدرت و مسئولیت هر یک از این ها را در ارائه ارزش پایدار به همه سهامداران معین می کند. به منظور جذب سرمایه های مالی و انسانی برای شرکت و نیز حصول اطمینان از پایداری خلق ارزش، سیاست های شرکت باید طوری تعیین شود که اعتماد تمامی سهامداران را جلب کند. حاکمیت شرکتی مناسب، روابط قابل اعتماد بین شرکت و ذینفعان آن را تضمین می کند. هدف حاکمیت شرکتی خوب، دستیابی به پایداری، مسئولیت پذیری، پاسخگویی، عدالت، شفافیت و اثربخشی در تمام قسمت های یک شرکت و یا سازمان است (اصول حاکمیت شرکتی). مهمترین عنصر درساختار شرکت های بزرگ، هیات مدیره است. مسائلی مانند ترکیب اعضای هیات مدیره، مسائلی که هیات مدیره بر آن تمرکز دارند، فرآیندهای تصمیم گیری و نیز آموزش چگونگی بهبود مستمر، بر کیفیت تصمیم گیری و مدیریت تأثیر می گذارد.(همان منبع).
۲-۲- ۲ هیات مدیره
بر اساس آیین نامه نظام حاکمیت شرکتی، مسئولیت اصلی هیات مدیره ایجاد حاکمیت کارآمد بر امور شرکت در راستای منافع سهامدران و تعادل در منافع ذینفعان مختلف آن، از جمله مشتریان،کارکنان، سرمایه گذاران و جوامع محلی می باشد.(کالن و همکاران،۲۰۰۷).
۲-۲-۲-۱ سیر تحول زمانی ترکیب هیات مدیره
سیر تطور و تحول زمانی ترکیب هیات مدیره در سه دوره زمانی قابل تفکیک است که در هر یک از این دوره ها، این موضوع متأثر از عوامل خاصی بوده است. در دهه ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۰،هیات مدیره ها تحت تسلط بخش مدیریت سازمان(تیم اجرایی مدیرعامل) عمل می کردند و در عمل بیشتر صندلی های اتاق آنان را اعضای اجرایی شاغل در تیم مدیریت سازمانی اشغال می کرد. با ورود به دهه ۱۹۸۰ شرایط تا حد زیادی تغییر کرد و هیات مدیره ها حضور اعضای غیراجرایی را در خود تجربه کردند. دهه ۱۹۹۰ به بعد نیز با چالش بهت برانگیزی همراه بود، به گونه ای که روند یاد شده در طی این سالها در برخی از شرکت ها ادامه یافت و برخی شرکت ها با حرکت ارتجاعی غیرمنطقی که به سالهای گذشته داشتند، همگان را به تحریر روبه رو ساختند.این عقب گرد به رویکردهای سنتی را می توان بیشتر به پرهزینه بودن به کارگیری اعضای غیراجرایی، تفکر غیرکارکردی مدیران مسلط بر هیات مدیره به سبب از دست دادن قدرت خود و انجام اقداماتی در تخریب این گونه اعضاء و در نهایت برخی از اشتباه های صورت پذیرفته این اعضاء در تصمیم های هیات مدیره و تمایل نداشتن برخی شرکت ها در بهره جویی از حضور آنها در ترکیب هیات مدیره مربوط دانست.(لگزیان و همکاران،۱۳۹۰).
۲-۲-۲-۲ ترکیب هیات مدیره
یکی از مهمترین عوامل تأثیر گذار بر سلامت فرایند حسابداری و گزارشگری مالی، ترکیب اعضای هیات مدیره است. مسئولیت هیات مدیره، فراهم کردن نظارت مستقل بر عملکرد مدیران اجرایی و الزام مدیران به پاسخگویی در قبال سهامداران است. باور عمومی بر این است، هیات مدیره زمانی از استقلال بیشتری برخوردار است که نظارت مؤثرتری بر مدیران اجرایی اعمال می کند.بعنوان مثال ،بیسلی^[۲۰] در سال ۱۹۹۶ در پژوهش تجربی دریافت که حضور اعضای غیرموظف هیات مدیره، احتمال تقلب در ارائه صورتهای مالی را کاهش داده است هچنین کلین ^[۲۱]در سال ۲۰۰۲ شواهدی را در رابطه با استقلال اعضای هیات مدیره و دستکاری سود فراهم آورد که نشان می داد شرکت هایی که دارای اعضای هیات مدیره مستقل از مدیران اجرایی بودند، اقلام تعهدی غیر عادی کمتری گزارش کرده اند.(بولو،۱۳۸۵)
هیات مدیره با درصد بیشتر مدیران برون سازمانی می تواند حاکمیت شرکتی مناسبتری را برای شرکت به ارمغان آورد، زیرا مدیران برون سازمانی از مدیران اجرایی مستقل شرکت اند.نظارت قوی تر، تخصص بیشتر و ایجاد ارتباط های تجاری جدید از جمله مزایای حضور مدیران برون سازمانی در یک شرکت می باشد و بواسطه همین مزایا، احتمال رشد شرکت ،کاهش هزینه های نمایندگی، حداکثر شدن ارزش شرکت و افزایش کیفیت گزارشگری مالی دور از دسترس نخواهد بود.(متوسلی و همکاران،۲۰۰۲).
در چارچوب “نظریه وابستگی منابع ” (ففر و سالانسیک،۱۹۷۵،بیسینگر و باتلر،۱۹۸۵،زهرا و پیرس،۱۹۸۹،بوید،۱۹۹۰،جانسون و دیگران،۱۹۹۶) اظهار می دارند که هیات مدیره عمومی(هیات مدیره ای که صدای اکثریت سهامداران را با خود همراه دارد) نه تنها بر مدیریت شرکت نظارت و کنترل دارد،بلکه علاوه بر آن دانش کارشناسی و تجربه لازم برای ایجاد ارزش بیشتر برای شرکت را با ارمغان می آورد. وانس،۱۹۸۳ نیز اظهارات مشابهی دارد و بر نقش هیات مدیره فراگیر و در چارچوب تئوری وابستگی منابع مبتنی بر نقش هیات مدیره در به وجود آوردن ارزش بلند مدت برای شرکت تأکید دارد.آن گونه که پژوهش ها نشان می دهد اثربخشی هیات مدیره تابعی از عوامل مختلف نظیر ترکیب هیات مدیره، تعداد اعضای غیرموظف، درصد مالکیت سهام هیات مدیره، تجربه و تحصیلات هیات مدیره، استقلال هیات مدیره و سایر عوامل می باشد. تمامی عوامل ذکر شده از عناصر مهم و مؤثر بر مفهوم اصول راهبری شرکت می باشند.کلیه صاحبنظران متفق القولند که یک هیات مدیره مؤثر و کارا، هیات مدیره ای است که ضمن شایستگی حرفه ای و استقلال، باعث حمایت و تضمین منافع سهامداران خواهد شد.(جلیلی و مشیری ،۱۳۸۷).
۲-۲-۲-۲-۱ اثر ترکیب هیات مدیره و جنبه های آن بر اثربخشی هیات مدیره در ایفای نقش ها
تحقیقات مختلفی بر تأثیر جنبه های مختلف ترکیب هیات مدیره در ایفای هر چه بهتر نقش های هیات مدیره تأکید ورزیده اند. زهرا و پیرس (۱۹۸۹) و دیلی و دیگران (۲۰۰۳) با ارائه تصویری جامع و موجه از نقش های هیات مدیره، این نقش ها را به چهار نقش نظارتی، استراتژیک، خدماتی (مشاوره ای/ اطلاعاتی) و تأمین منابع (کسب منابع/ برقراری ارتباط) تقسیم بندی نموده اند.(لگزیان و همکاران،۱۳۹۰).
۲-۲-۲-۲-۲ اثر جنبه های ترکیب بر میزان اثربخشی هیات مدیره در ایفای نقش استراتژیک
گوداشتاین و همکاران^[۲۲] (۱۹۹۴) معتقدند هر چه اندازه هیات مدیره بزرگ تر بوده و از نظر تخصصی متنوع تر باشد، این مسئله علی رغم اثرات مثبت در حوزه های دیگر ، در ایفای نقش استراتژیک از جانب هیات مدیره ( از جنبه اعمال تغییرات استراتژیک) تأثیر منفی می گذارد . این در حالی است که روئیگراک و همکاران^[۲۳] (۲۰۰۶) میان دو عامل اندازه هیات مدیره و مشارکت استراتژیک هیات مدیره رابطه منفی پیدا ننمودند. از نظر برانینگی و دیگران (۲۰۰۷) و روئیگراک و همکاران (۲۰۰۶) میان تعداد اعضای مستقل هیات مدیره و ایفای اثربخش نقش استراتژیک هیات مدیره رابطه مثبتی وجود دارد . از سوی دیگر بیلیموریا (۲۰۰۰) معتقد است حضور زنان در تیم هیات مدیره می تواند در ایفای نقش استراتژیک (از منظر طرح موضوعات جدید استراتژیک) اثر مثبتی داشته باشد.(همان منبع).
۲-۲-۲-۲-۳ اثر جنبه های ترکیب بر میزان اثربخشی هیات مدیره در ایفای نقش نظارتی
فیچ و شیوداسانی (۲۰۰۶) معتقدند چند عضویتی بودن اعضای هیات مدیره بر ایفای نقش نظارتی آنان تأثیر منفی دارد. از سوی دیگر جنسن (۱۹۸۶) معتقد است حضور اعضای مستقل در ترکیب هیات مدیره می تواند در ایفای اثربخش تر نقش نظارتی هیات مدیره مؤثر باشد. از سوی دیگر هیلمن و دالزیل (۲۰۰۳) معتقدند حضور زنان در تیم هیات مدیره می تواند در ایفای نقش نظارتی اثر مثبتی داشته باشد. (همان منبع).
۲-۲-۲-۲-۴ اثر جنبه های ترکیب بر میزان اثربخشی هیات مدیره در ایفای نقش خدماتی
احمد و دیگران (۲۰۰۶) اشاره دارند که اندازه هیات مدیره با اثربخشی هیات مدیره در ایفای نقش خدماتی (از جنبه اطلاع رسانی مالی به ذینفعان) رابطه ای معکوس و تعداد اعضای مستقل حاضر در ترکیب هیات مدیره با اثربخشی هیات مدیره در ایفای این نقش رابطه ای مثبت دارد. چن و جگی (۲۰۰۰) نیز معتقدند با افزایش تعداد اعضای مستقل هیات مدیره بر کیفیت نقش خدماتی هیات مدیره از جنبه اطلاع رسانی مالی به ذینفعان افزوده می شود. میس (۱۹۸۶) معتقد است اعضای هیات مدیره ای که در چندین هیات مدیره عضویت دارند، بهتر از سایرین می توانند نقش خدماتی خود را ایفا نمایند. کارپنتر و وستفال (۲۰۰۱) نیز از منظری دیگر معتقدند وجود تنوعی از اعضای متخصص و با تجربه در هیات مدیره می تواند در ایفای نقش خدماتی آنان مؤثر باشد. (همان منبع).
۲-۲-۲-۲-۵ اثر جنبه های ترکیب بر میزان اثربخشی هیات مدیره در ایفای نقش تأمین منابع
چن (۲۰۰۸) معتقد است چند عضویتی بودن عضو هیات مدیره در ایفای نقش هایی همچون نقش تأمین منابع یک نقطه قوت محسوب می شود. از سوی دیگر سینق و وینی کامب (۲۰۰۴) معتقدند حضور زنان در تیم هیات مدیره می تواند در ایفای نقش تامین منابع (از منظر ارتباطی) اثر مثبتی داشته باشد. (همان منبع).
۲-۲-۲-۲-۶ اثر ترکیب هیات مدیره و جنبه های آن بر عملکرد شرکت
در رابطه با اثر ترکیب هیات مدیره بر عملکرد شرکت خصوصاً از منظر جنبه های مربوط به ترکیب هیات مدیره، نظرات متنوع و گاهاً ضد و نقیضی وجود دارد. این تأثیرات از منظر اندازه، تعداد اعضای مستقل هیات مدیره، چند عضویتی بودن اعضاء و ترکیب جنسیتی ترکیب هیات مدیره قابل بحث و بررسی است . (همان منبع).
۲-۲-۲-۲-۷ اثر اندازه هیات مدیره بر عملکرد شرکت
محققانی مختلفی همچون گوئست (۲۰۰۹) در فضای خارجی و محققانی همچون رسائیان (۱۳۸۹) در فضای داخلی معتقدند اندازه هیات مدیره با عملکرد شرکت رابطه منفی دارد؛ در حالی که محققانی همچون دالتون و همکاران(۱۹۹۹) این رابطه را مثبت می دانند . تحقیقات نیکبخت و دیگران (۱۳۸۹) در فضای داخلی نشان می دهد که رابطه ای میان اندازه هیات مدیره و عملکرد هیات مدیره وجود ندارد. از سوی دیگر دی و چائوهان^[۲۴] (۲۰۰۹) درتحقیق خود ، اثرات یاد شده را در ارتباط با شرکتهای خصوصی (بدون سرمایه گذاری مشترک)، خصوصی (با سرمایه گذاری مشترک)، دولتی و شعبه های شرکتهای خارجی در کشور هند مورد بررسی قرار داده اند. بر اساس این تحقیق اندازه هیات مدیره بر عملکرد شرکتهای خصوصی (با و بدون سرمایه گذاری مشترک) و شعب شرکتهای خارجی مؤثر بوده است و در مورد شرکتهای دولتی به تأیید نرسیده است. (همان منبع).
۲-۲-۲-۲-۸ اثر استقلال اعضای هیات مدیره بر عملکرد شرکت
همبریک و جکسون (۲۰۰۰) معتقدند هر چه تعداد اعضای مستقل هیات مدیره در ترکیب هیات مدیره بیشتر باشد، عملکرد شرکت بهتر خواهد بود؛ نتیجه ای که محققانی همچون دونالدسون و دیویس^[۲۵] (۱۹۹۱) خلاف آن را به تأیید رسانده اند . البته در این میان تحقیقات قالیباف اصل و رضایی (۱۳۸۶)؛ نیکبخت و دیگران (۱۳۸۹) در فضای داخلی نشان می دهد که رابطه ای میان اندازه هیات مدیره و عملکرد هیات مدیره وجود ندارد. (همان منبع).
۲-۲-۲-۲-۹ اثر چندعضویتی بودن اعضای هیات مدیره بر عملکرد شرکت
در رابطه با اثر چند عضویتی بودن اعضای هیات مدیره تحقیقات پیترا و دیگران (۲۰۰۸) نشان می دهد که این مسئله تأثیر مثبتی بر عملکرد شرکت داشته است ؛ در حالی که در نتیجه تحقیقات فیچ و شیوداسانی (۲۰۰۶) چند عضویتی بودن اعضای هیات مدیره از ارزش سهامداران کاسته است. (همان منبع).
۲-۲-۲-۲-۱۰ اثر جنبه های ترکیب هیات مدیره بر یکدیگر
کنگ و دیگران (۲۰۰۷) معتقدند اندازه هیات مدیره می تواند بر تنوع سنی اعضای هیات مدیره در ترکیب هیات مدیره تأثیر مثبتی داشته باشد؛ اما نمی تواند بر تنوع جنسیتی تیم هیات مدیره و تعداد اعضای مستقل در آن اثر مثبتی داشته باشد. از سوی دیگر دنیس و سارین (۱۹۹۹) معتقدند که میان اندازه تیم هیات مدیره و تعداد اعضای مستقل به هیات مدیره رابطه مثبتی وجود دارد. (همان منبع).
۲-۲-۲-۳ ویژگی های اعضای هیات مدیره
نکته کلیدی در ترکیب اثربخش هیات مدیره،حصول اطمینان از این امر است که افرادی صندلی های تصدی عضویت در هیات مدیره را تصاحب کنند که از مهارت، تجربه و دانش کافی به منظور تحلیل مسائل سازمان و چاره جویی برای پاسخگویی آنها برخوردار باشند.تردیدی نیست که بهترین ایده ها و تصمیم ها در جلسات هیات مدیره هایی با ترکیب اثربخش ، سوالاتی را مطرح می کنند که تبیین و تفسیری عمیق از مسائل پیش روی هیات مدیره ها را امکان پذیر می کند و اطلاعاتی را مطالبه می کنند که می تواند در تحلیل چالشها و پدیده های مقابل سازمان کمک فراوانی کند. نادلر و همکارانش (۱۳۸۹) معتقدند که برای ایجاد ترکیبی بهینه در هیات مدیره و انتخاب اعضایی مناسب و متناسب می بایست سه عنصر کلیدی مدنظر قرار گیرد.لحاظ این عناصر و وزن دهی مشخص به هر یک از آنها با توجه به نقش و انتظار مورد نظر از آن کرسی در تیم هیات مدیره می تواند به بهبود کلی و افزایش اثر بخشی جمعی هیات مدیره،کمک قابل ملاحظه ای کند.
در شکل زیر سه عنصر کلیدی در بررسی شایستگی های هیات مدیره مطرح می شود:(لگزیان و همکاران،۱۳۹۰).
دانش بازارهای منطقه ای
تنوع در نحوه برقراری ارتباطات