مزایا و مشکلات درمان نگهدارنده با متادون:
درمان نگهدارنده با متادون فواید زیر را به همراه دارد:
• مصرف مواد غیرقانونی را کاهش می‌دهد.
• زندگی بیمار را ثبات می بخشد.
• زندگی سازنده را ممکن می‌سازد.
• مصرف خودسرانه داروها را کاهش می‌دهد.
• از ارتکاب اعمال غیرقانونی می کاهد.
• رفتارهای پرخطر به خصوص تزریق مشترک که همراه با خطر انتقال بیماری های پاتوژن خونی همانند ایدز و هپاتیت است را کاهش می‌دهد.
• بیماری و مرگ و میر ناشی از مواد را کاهش می‌دهد. (الکادر[۴۲] و همکاران، ۲۰۰۹).
• چرخه نشئگی و خماری را در بیمار از بین می‌برد و بیمار از ثبات بیشتری برخوردار خواهد‌شد.
بنابرین درمان نگهدارنده با متادون هم برای فرد و هم جامعه ثمربخش است. درمان نگهدارنده با متادون هرچند خود نوعی وابستگی به این دارو است اما مساوی با اعتیاد تلقی نمی گردد. زیرا فرد به سبب مصرف منظم این دارو از دور باطل “مصرف- نشئگی – خماری – جستجوی نوبت بعدی مواد- مصرف” رها می شود. مصرف وسواس گونه مواد که در کنار آن به ندرت جایی برای پرداختن به کارهای دیگر باقی می ماند به واقع اساس رفتار اعتیادی است. این رهایی برگشت مجدد فرد به جامعه و معطوف ساختن توان فرد به سایر زمینه ها را امکان پذیر می آند. با وجود موفقیت اثبات شده این شیوه درمانی در بسیاری ازکشورهای جهان، در صورت تجویز سهل انگارانه و غیرمسئولانه ممکن است مخاطراتی جدی ایجاد گردد.متادون دارویی بالقوه سمی با شاخص درمانی پایین است، یعنی مقدار داروی مورد نیاز برای درمان به مقدار سمی این دارو بسیار نزدیک است.خصوصاًً مصرف توأم آن با مواد و داروهای دیگر خطرات بالقوه زیادی دارد لذا تجویز و ارائه آن باید با دقت و احتیاط بسیار انجام شود(کالالی[۴۳] و همکاران، ۲۰۰۱).
جایگاه درمان نگهدارنده با متادون در کاهش آسیب[۴۴]:
در الگوی بهداشتی درمانی کاهش آسیب، هدف اصلی کاهش خطرات ناشی از مصرف است و نه پرهیز از مصرف. آنچه چنین الگویی را موجه می‌سازد این واقعیت است که گروه قابل توجهی از مصرف کنندگان مواد علی رغم ورود به سیستم درمانی به مصرف مواد غیرقانونی خویش ادامه خواهند داد. برای پیشگیری از بروز عواقب منفی در این افراد انجام اقدام های کاهش آسیب کمک کننده است. این اقدام ها شامل آموزش روش های کم خطرتر مقاربت و تزریق و نیز توزیع کاندوم وسایل استریل تزریق می‌باشد. درمان نگهدارنده با متادون یکی از اقدام های پر اهمیت و کلیدی است که در راستای اهداف کاهش آسیب انجام می‌شود. این درمان امکان عدم استفاده از مواد غیرقانونی را برای بیمار نیاز به تزریق را منتفی می‌سازد. در عین حال مصرف منظم و درازمدت متادون خود از عود مجدد مصرف غیرقانونی پیشگیری می‌کند. به دنبال این درمان دارویی عموماً وضعیت روانی و جسمانی بیمار بهبود می‌یابد. پس اهداف درمان با متادون عبارتند از: بازگرداندن بیمار به یک زندگی عادی، یاری به جذب مجدد وی در جامعه و نگاه داشتن بیمار در درمان تا زمانی که وی از آن سود ببرد (اسپیکا[۴۵] و همکاران، ۲۰۰۲).
معیارهای ورود به درمان نگهدارنده با متادون
با توجه به محدودیت تولید و عرضه متادون در کشور از یک سو و نقش کلیدی درمان نگهدارنده در برنامه های کاهش آسیب تنها بیمارانی وارد درمان نگهدارنده با از سوی دیگر، فعلا متادون می شوندکه واجد شرایط زیر باشند:
۱- مصرف مواد افیونی
٣- سن بالای ١٨ سال
۳- موافقت کتبی با درمان نگهدارنده با متادون
۴-ترک‌های متعدد داشته باشد
تبصره – با تأیید روانپزشک، تا حداکثر ٢٠ درصد از بیماران تحت درمان نگهدارنده با متادون که دارای یکی از شرایط زیر باشند را میتوان از میان مصرف کنندگان غیرتزریقی مواد افیونی به خصوص مصر ف کنندگان هروئین انتخاب نمود: بیماری مزمن روانی مطابق متون معتبر (حداقل ٣ بار عود پس از درمان در مراکز معتبر) مستندات درمان‌های قبلی باید پیوست پرونده فعلی بیمار شود (در بیماری که حداقل ٣٠ سال سن یا حداقل ١٠ سال سابقه مصرف مواد داشته باشد).
حسینی و همکاران (۲۰۱۰) با توجه به آمار به دست آمده از پژوهش خود که میزان ماندگاری بر درمان با متادون را که تا یک سال ۲/۶۸% و بالای یک سال ۳/۵۸% می‌باشد و مقایسه آن با مطالعات دیگر که تقریباً همین میزان را گزارش شده است نتیجه گرفتند که این روش درمانی می‌تواند روش مؤثر در کنترل وابستگی به مواد باشد.
۲-۷- فارماکولوژی بالینی و سم شناسی متادون:
برای استفاده مؤثر و مطمئن، آشنایی با سه ویژگی فارماکولوژیک متادون بسیار مهم است. اول آنکه پس از مصرف، سطح خونی متادون به آهستگی و در ظرف چهارساعت به قله می‌رسد، دوم آنکه نیمه عمر آن طولانی و حدود ٢۵ ساعت است و دست آخر و از همه مهمترآنکه شاخص درمانی متادون اندک است یعنی فاصله بین سطوح درمانی و سمی دارو در خون آم است. دوز یکسان متادون می‌تواند در افراد مختلف اثرات متفاوتی داشته باشد. این دارو دارای مدت اثر طولانی بوده و مسکن و مخدر است. اثر درمانی متادون از اتصال آن به گیرنده های اوپیوئیدی ناشی می شود. اثر عبور اولیه این دارو در کبد بسیار بالا است. متادون برای حمل در خون و در بافتها به آلبومین و سایر پروتئینها در ریه، کلیه، کبد و طحال متصل می شود و به تدریج تعادلی آهسته میان این بافت ها و خون در روزهای اولیه پس از درمان شکل می‌گیرد و پس از چند بار مصرف منجر به تجمع می شود. برای استفاده مطمئن از متادون لازم است بیمارانی که دچار مشکل سوء مصرف مواد هستند فارماکولوژی آن را درک کنند.استفاده همزمان از سایر مواد و داروهای تضعیف کننده دستگاه مرکزی عصبی به همراه متادون با خطر جدی مسمومیت همراه است (فاگیانو[۴۶] و همکاران، ۲۰۰۳). بیشترین خطر مسمومیت در روزهای آغازین درمان یعنی زمانی است که تعادل میان سطح متادون در بافتها و خون ایجاد می شود و این تعادل با مصرف مرتب دارو توسط بیمار برقرار می‌گردد (دایر، ۱۹۹۷).
۲-۸- راهبرد های مقابله[۴۷] و اعتیاد
سیکوئیرا[۴۸] و همکاران (۲۰۰۰) با مقایسه سبک‌های مقابله با استرس معتادین و افراد سالم در یک جمعیت ۹۵۴ نفری از نوجوانان ۱۲ تا ۲۱ ساله به این نتیجه رسیدند که افراد وابسته به مواد مخدر از روش های منفی مقابله با استرس بیشتر استفاده می‌کنند.
“
