که از تمامی اوهام سرخ یک شقایق وحشی
جز چند قطره خون
چیزی بجا نخواهد ماند.

1. 1. 1. 1. فروغ بیش از هر چیز در پی توسعه بخشیدن به وزن و ایجاد فضای لازم جهت بیان خاص خود، توسعی که در وزن توسط «نیما» به وجود آمد، به تنهایی نیاز فروغ را برای بیان احساسات درونیاش مرتفع‌نمی‌کند. گرچه کاری که نیما در وزن کرده خیلی مهم و با ارزش بود و توانست با بر هم زدن تساوی طولی مصراع‌ها امکانات جدید و وسیعتری در اختیار شاعران بگذارد. ولی این توسع در شعر نیما فقط در آخر مصراع انجام می‌گرفت و نه در اول یا وسط، در صورتی که در شعر فروغ این توسع در وزن تنها به پایان مصراع محدود نشده و در اول و وسط مصراع‌ها نیز اعمال گردیده، امری که تقطیع آن را برای ذهن‌های معتاد به اوزان معمول و بویژه برای کسانی که به عروض سنتّی شعر فارسی وابستگی دارند، مشکل ساخته‌است.

      ( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

برای روشن شدن مسئله نمونه ای از شعر نیما آورده می‌شود:
قرمز به چشم، شعلهی خردی
خط می‌کشد، به زیر دو چشم درشت شب
وندر نقاط دور
خلقند در عبور
او آن نوای نادره ، پنهان چنانکه هست
از آن مکان که جای گزیده ست، می‌پرد.
«نیما- ققنوس»
این شعر، اولین شعر واقعی نو از نیما یود که در وزن «مفعولُ فاعلاتُ مفاعیلُ فاعلن» یعنی بحر مضارع سروده شده و «نیما» به کوتاه کردن مصراع‌ها همت کرده و بلند ترین مصراع‌های این شعر در نهایت از همان چهارچوب اصلی که «مفعولُ فاعلاتُ مفاعیلُ فاعلن» است تجاوز نمی‌کند و همین وضع در شعرهای دیگری که در این وزن مختلف‌‌الارکان سروده شده: مانند «گل مهتاب» ، «همسایگان آتش» و «شکسته پر» نیز صادق است.
اما برعکس در وزن‌های متحد‌‌الارکان مثل »فاعلاتن فاعلاتن…» و «مفاعیلن مفاعیلن …» به توسع بیشتری دست زده و نمونه‌های فراوانی از این وزن‌ها در شعر نیما وجود دارد که در آن طول هر مصراع به مقتضای کلام کوتاه و یا بیش از حد رایج در شعر کلاسیک بلند شده‌است مانند:
به شب آویخته مرغ شباویز مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن
مدامش کار رنج افزاست، چرخیدن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن
اگر بی سود می‌چرخد مفاعیلن مفاعیلن
وگراز دستکار شب، درین تاریک جا، مطرود می‌چرخد مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن
«نیما- مرغ شباویز»
چشم بودم بر رحیل صبح روشن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن
با نوای این سحرخوان شادمان من نیز می‌خواندم به گلشن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن
در نهان جای این وادی فاعلاتن فاعلاتن فع
«نیما- لکه دار صبح»
وضع در شعرهایی که در اوزان مختلف‌‌الارکان سروده شده به کلی فرق می‌کند و به دلیل امکان استفاده از زحافات مختلف‌‌الارکان اصلی شعر و پایان بندی شعر به یکی از زحافات ارکان شعرو نیز امکان تکرار یکی از افاعیل و یا زخافات آن و نیز تکرار مداوم یا به تناوب آن شاعر با امکانات بیشتری روبروست و امکان توسع وزن در این اوزان در اول، وسط و آخر وجود دارد. به عنوان مثال در شعر «ایمان بیاوریم…» سطوری یافت می‌شود که دقیقاً نحوه گسترش وزن آن عادی و متداول است، یعنی تکرار مجددارکان و افاعیل شعر:
زبان زندگی جمله‌های جاری جشن طبیعت است
مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن مفاعلن
و یا:
چه مردمانی در چارراهها نگران حوادثند
مفاعلن مفعولن مفاعلن فعلاتن مفاعلن
که باز به جز آوردن مفعولن به جای فعلاتن، که امری طبیعی در شعر کلاسیک است وزن آن دقیقاً ادامۀ وزن اصلی شعر است.
همچنین در مصراع‌هایی که در وزن دوم شعر یعنی بحر مضارع سروده شده نیز سطری وجود دارد که دقیقاً مطابق وزن اصلی است و نیز سطوری که توسع در آن مطابق ساده ترین نحو آن یعنی تکرار افاعیل به تناوب صورت گرفته‌است مثل:
ما مثل مردهای هزاران هزارساله به هم می‌رسیم و آنگاه
مفعولُ فاعلاتُ مفاعیلُ فاعلاتُ مفاعیلُ فاعلاتن
ویا:
یا منطق ریاضی تفریق‌ها و تفرقه‌ها کوک می‌کند
مفعولُ فاعلاتُ مفاعیلُ فاعلاتُ مفاعیلُ فاعلن
اما فروغ به این توسع ساده و طبیعی راضی نیست و دنبال وزنی است که با گسترش امکانات با‌ هارمونی و همنوایی نزدیک به طبش نبض شعر و زیر و بم‌های لطیف زبان عادی و محاورهای هماهنگ بوده و بدین جهت با بهره گرفتن از کلیه اختیارات مجاز شاعری و کلیۀ زحافات رایج و حتی غیر متداول ولی قابل تصور و وقوع افاعیل عروضی و ترکیب دو وزن نزدیک به هم یعنی بحر مضارع و مجتث و بابهره گیری از امکان تکرار افاعیل یا برخی از آن در قسمت‌های مختلف هر مصراع دست به ابداع وزنی زده که تأثیر آن را بعداً در کار شاعران نسل‌های بعد به روشنی می‌توان یافت و راهگشای امکانات جدیدی در وزن شعر نو گردید.
به طور کلی از مجموع ۲۵۶ مصراع شعر «ایمان بیاوریم …» تعداد۱۱۴ مصراع در بحر مضارع و بقیه یعنی ۱۴۲ مصراع در بحر مجتث سروده شده‌است.
امکان تکرار افاعیل یا برخی از آن در قسمت‌های مختلف هر مصراع به ابداع وزنی زده که تاثیر آن را بعداً در کار شاعران نسل‌های بعد به روشنی می‌توان یافت و راهگشای امکانات جدیدی در وزن شعر نو گردید.
به طور کلی از مجموع ۲۵۶ مصراع شعر «ایمان بیاوریم…» تعداد ۱۱۴ مصراع در بحر مضارع و بقیه یعنی ۱۴۲ مصراع در بحر مجتث سروده شده‌است.
ولی در این شعر ازروش دیگری نیز برای گسترش مصراع‌ها استفاده شده که باید آن را توسع درونی یا گسترش میانی مصراع نامید و این عمل به سه صورت انجام می‌گیرد:

1. 1. تکرار یکی از افاعیل یا ارکان وزن شعر مثل:

و از میان شکل‌های هندسی محدود مفعولُ فاعلاتُ فاعلاتُ مفاعیل
که در مقایسه با وزن اصلی شعر یعنی «مفعولُ فاعلاتُ مفاعیل» می‌بینیم که رکن دوم پشت سر هم تکرار شده‌است. یا در مصراع:
و این غروب بارور شده از دانش سکوت مفاعلن مفاعلن فعلاتن مفاعلن