۲-۳-۱-۱- طراحی و ارائه الگوی اندازه گیری سرمایه اجتماعی :
رساله دکتری آقای اسماعیل کاوسی در دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات به این مسئله اختصاص یافته است. ایشان در این رساله ضمن آنکه سرمایه اجتماعی را از منظرهای مختلف مورد بررسی قرار داده اند، رویکردهای مختلف به سرمایه اجتماعی، مدل های سنجش سرمایه اجتماعی، مدل های کیفی CRLRA, SCAT و مدل های کمی برای سنجش سرمایه اجتماعی – چون الگوی رابرت پاتنام، الگوی فوکویاما،، الگوی مبتنی بر تحقیقات پیمایشی، الگوی مبتنی بر رویکرد اقتصادی، الگوی مبتنی بر ارزش روز شرکت، الگوی مبتنی بر محاسبه صرفه جویی در هزینه ها و در هنایت تلفیق رویکردهای مختلف و ارائه الگوی نوین – می پردازد.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
۲-۳-۱-۲- بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی در عملکرد انجمن اعتبار گردشی زنان :
در زمینه تحقیقات دانشگاهی تاکنون پژوهشی در زمینه سنجش سرمایه اجتماعی و ارائه الگویی واحد ارائه نشده است؛ ولی تحقیقاتی که تا حدودی در ارتباط با این موضوع می باشد انجام شده است. تحقیقی در سال ۱۳۷۸ تحت عنوان «بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی در عملکرد انجمن های اعتبار گردشی زنان» توسط خانم ماهرو شاه حسینی در مقطع کارشناسی ارشد رشته جامعه شناسی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات انجام شده است.
این پژوهش ارتباط متقابل دو متغیر سرمایه اجتماعی و عملکرد انجمن های اعتباری زنان در شهر تهران را بررسی می کند و در کنار سرمایه اجتماعی، دو متغیر دیگر سرمایه انسانی و سرمایه اقتصادی را نیز مورد توجه و بررسی قرار دده است. انجمن های مورد بررسی چهار مورد بودند که به روش نمونه گیری اکتشافی انتخاب شدند. فرض بنیادی پژوهش این بود که بین عملکرد صندوق های اعتبار گردش زنان و میزان سرمایه اجتماعی موجود در اعضای آن ها رابطه متقابل وجود دارد. روش تحقیق، پیمایشی بوده و داده های پژوهش براساس پرسشنامه جمع آوری شده است. برای آزمون فرضیات و داده ها نیز با بهره گرفتن از نرم افزار spss روش های تحلیل رگرسیون، تحلیل واریانس و ضرایب همبستگی پیرسن، گاما و اسپیرمن به کار گرفته شده و نتیجه این بود که بین سرمایه اجتماعی و سرمایه اقتصادی با عملکرد انجمن رابطه وجود دارد. این بررسی تلاش برای شناخت تاثیر متغیرهای اجتماعی بر عملکرد نهادهای اجتماعی و اقتصادی در جامعه شهری تهران در سال ۱۳۸۲ بوده است.
۲-۳-۱-۳- تاثیر عملکرد سازمان های بخش دولتی بر سرمایه اجتماعی :
همچنین تحقیق دیگری در ال ۱۳۸۲ تحت عنوان «تاثیر عملکرد سازمان های بخش دولتی بر سرمایه اجتماعی» توسط آقای علیرضا شیروانی در مقطع دکتری مدیریت دولتی در دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات انجام شده است . این پژوهش به بررسی تاثیر عوامل عملکردی سازمان بخش دولتی بر سرمایه اجتماعی پرداخته و اولویت هر کدام از این عوامل را معین می نماید . هدف اصلی این پژوهش نیز تعیین عوامل عملکردی سازمان های بخش دولتی که بر ایجاد و ارتقای سرمایه اجتماعی تاثیرگذار می باشد.
مدل مفهومی این تحقیق بر مبنای مدل «گابریل، آلموند» می باشد بنا به نظر آلموند کارویژه های سیاستگذاری ؛ یعنی نمودهای اجرایی فرایند خط مشی گذاری بر جامعه ، اقتصاد و فرهنگ یک کشور را می توان براساس برون دادهای آن ها یعنی انواع اقداماتی که دولت به منظور دستیابی به اهدافش اتخاذ می کند مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش روش توصیفی همبستگی از شاخه میدانی است و از لحاظ ماهیت و وسعت یک پژوهش کاربردی و از لحاظ زمانی یک تحقیق مقطعی به حساب می آید .
جامعه آماری این تحقیق را کلیه سازمان دولتی شهر اصفهان و همچنین تمامی افرادی که به عنوان ارباب رجوع (شهروندان) به آن ها مراجعه می نمایند، تشکیل می دهد و برای انتخاب نمونه از روش جمع آوری اطلاعات در این پژوهش روش کتابخانه ای و روش میدانی می باشد. مقیاس داده ها نیز پس از مشخص شدن هر یک از معرف ها و شاخص سازی ، مقیاس فاصله ای می باشد.
نتایج این تحقیق حاکی از آن است که بین عوامل عملکرد سازمان های دولتی و سرمای اجتماعی رابطه معنی داری وجود دارد. یافته های این تحقیق نشان داد که از ۲۶ سازمان دولتی مورد مطالعه ۵/۶۱ درصد آن ها سرمایه اجتماعی در سطح کم، ۲۷ درصد در سطح متوسط و ۵/۱۱ درصد در سطح زیاد ایجاد کرده اند. بررسی میزان عوامل عملکردی یازده گانه سازمان های دولتی براساس طلاعات مستخرج از پرسشنامه نشان می دهد که عملکرد سازمان های دولتی در زمینه های فعالیت های مشارکت جویانه، مسئولیت اجتماعی پای بندی به ایدئولوژی مردم سالاری، پای بندی به منشور اخلاقیات توجه به آموزش و توانمندسازی شهروندان و کارکنان، کمتر از سطح متوسط و در زمینه های ساختارهای منعطف و غیر دیوان سالارانه در ارائه خدمات،د اطلاع رسانی دقیق و شفاف شهروندان، قابلیت پاسخ گویی و رفتار عادلانه با مردم تقریباً در سطح متوسط و فقط در زمینه خصوصی سازی بیشتر از سطح متوسط بوده است (شیروانی، ۱۳۸۲).
۲-۴-پیشینه خارجی :
تحقیقات انجام شده در خارج از کشور :
در این بخش از تحقیق، سه پژوهش تجربی که از مفهوم سرمایه اجتماعی یا مفاهیم نزدیک به آن – مانند فرهنگ مدنی – برای مطالعه چگونگی ارتباط و پیوند آن با عملکرد حکومتی و نهادی استفاده کرده اند، بررسی می شود و در ادامه به بررسی برخی از پژوهش هایی که در سایر نقاط دنیا پیرامون سرمایه اجتماعی صورت گرفته اشاره می گردد :
۲-۴-۱-مطالعه رابرت پاتنام درباره نقش سرمایه اجتماعی در عملکرد شوراهای منطقه ایتالیا :
نتایج این پژوهش در کتابی با عنوان «دموکراسی سنت های مدنی » به چاپ رسیده است (پاتنام ، ۱۳۸۰). پاتنام در مطالعه حکومت ها ی منطقه ای تازه تاسیس ایتالیا در دهه ۱۹۷۰ در می یابد که از نظر کارآمدی اداری و پاسخگویی آن ها به نیازهای شهروندان، تفاوت های بسیاری میان دو بخش شمال و جنوب ایتالیا وجود دارد.
پرسش اساسی پاتنام علل این تفاوت ها با وجود مشابهت های بسیار از نظر ساختار اداری و بودجه حکومت های منطقه ای این دو بخش است. وی در مطالعات خود به این نتیجه می رسد که شرایط اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی و فرهنگی متفاوت این دو بخش، به ویژه به لحاظ وجود سنت های مدنی پایدار و همه گیر در شمال ایتالیا، افراد را در شبکه های روابط اجتماعی در قالب انجمن ها، باشگاه ها، احزاب و مانند آن ها قرار می دهد و همکاری میان آن ها را آسان می کند. این سنت ها عامل اساسی موفقیت حکومت های منطقه ای شمال ایتالیاست. پرسش های عمده پاتنام این ها هستند :
۱-چرا بعضی از حکومت های دموکراتیک موفق اند و برخی ناموفق ؟
۲- برای ایجاد نهادهای نمایندگی قوی و مسئول و کارآمد، چه شرایطی لازم است؟
۳-شرایط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی نهادها چه تاثیری بر عملکرد آن ها دارد؟
۴-هنجارها و شبکه های مدنی چه تاثیری بر کارآمدی و پاسخگویی حکومت ها دارد؟
«پاتنام» از روش های تحقیق متنوعی مانند مشاهده میدانی منظم، مطالعه موردی و روش های تاریخی برای پژوهش خود بهره برد. او در کتاب خود به جریان شکل گیری نهادهای جدید دموکراتیک یعنی شوراهای منطقه ای و پیامدهای مثبت حاصل از شکل گیری آن ها مانند افزایش استقلال و هویت نهادی و ترویج عملگرایی تساهل آمیز و همکاری جویانه میان اعضا و پیامدهای منفی مانند تحقق نیافتن کارآمدی اداری در بسیاری از مناطق و افزایش شکاف میان شمال و جنوب می پردازد.
پاتنام دو معیار کلان کارآمدی اداری و پاسخگویی به شهروندان را برای ارزیابی نهادها مناسب می شمارد. او سه موضوع فرایند سیاستگذاری، اظهارات و داوری های سیاسی، و اجرای سیاست را با دوازده شاخص برای هر حکومت منطقه ای ارزیابی می کند. شاخص ها عبارت بودند از : ثبات کابینه، دقت بودجه، خدمات آماری و اطلاع رسانی، قانونگذاری اصلاح گرایانه، تاسیس مراکز مهدکودک، کلینیک های خانواده، ابزارهای سیاست صنعتی، ظرفیت سرمایه گذاری در بخش کشاورزی، ظرفیت سرمایه گذاری در واحد بهداشت محلی، مسکن و توسعه شهری و پاسخگویی بوروکراتیک.
این شاخص ها برای پاتنام به عنوان شاخص های عینی ارزیابی عملکرد نهادی است که آن ها را با ارزیابی های شهروندان از این نهادها مقایسه می کند. نتایج تحقیق نشانگر هماهنگی این ارزیابی ها با یکدیگر است. نتیجه دیگر این است که برخی مناطق (شمال ایتالیا) بهتر از بقیه مناطق (جنوب ایتالیا) حکومت و مدیریت می شود و آن ها در عملکردشان چه به لحاظ عینی و چه به لحاظ ارزیابی شهروندان موفق ترند.
نتایج بررسی پاتنام نشان می دهد که در ایتالیا می توان مناطق مدنی و غیر مدنی را از یکدیگر تشخیص داد. مناطق مدنی جاهایی هستند که زندگی در آن به طور افقی سامان یافته است و در آن شهروندان احساس قدرت و اختیار برای مشارکت در تصمیم گیری های عمومی می کنند. آن ها مسائل عمومی و جاری را در مطبوعات پی گیری می کنند و به یکدیگر اعتماد دارند و از قوانین تبعیت می کنند در حالی که مناطق غیر مدنی بسیار متفاوت از مناطق مدنی هستند. مشارکت افراد در کارهای عمومی و سیاسی به علت وابستگی های شخصی و طمع فردی است. در انجمن های اجتماعی و فرهنگی مردم مشارکت چندانی ندارند فساد یک نوع هنجار تلقی می گردد و قانون برای نقض کردن وضع شده است و ….. پرسش پاتنام این است که چرا زندگی جمعی و اعتماد و روحیه همکاری در جنوب ایتالیا، شکل نگرفت و به جای آن روابط سلطه آمیز، فساد سیاسی و بدبینی و عدم اعتماد در روابط اجتماعی ایجاد شد پاسخ همانا سرمایه اجتماعی است.
سرمایه اجتماعی وجوه گوناگون سازمان اجتماعی مانند اعتماد، هنجارها و شبکه هاست که می تواند با تسهیل اقدامات هماهنگ کارایی جامعه را بهبود بخشند از پاتنام سرمایه اجتماعی معمولاً خود خاصیت مولد و خد تقویت کننده دارد. چرخه مولد، فضایل منجر به تعادل اجتماعی همراه با سطح بالایی از همکاری، اعتماد، معامله متقابل، مشارکت مدنی و رفاه جمعی می شود و این خصایص معرف جامعه مدنی اند. در مقابل نبود این ویژگی ها در جوامع غیر مدنی نیز خصلتی خود تقویت کننده دارد. عهدشکنی، بی اعتمادی، فریب و حیله، بهره کشی، انزوا، بی نظمی و رکود یکدیگر را در جو خفقان آور دورهای باطل تشدید می کنند(پاتنام ، ۱۳۸۰).
۲-۴-۲- پژوهش توماس کوساک :
«توماس کوساک»[۶۲] در کتاب خود با عنوان «سرمایه اجتماعی، ساختارهای نهادی و عملکرد دموکراتیک : مطالعه تطبیقی حکومت های محلی آلمان» به بررسی موضوع سرمایه اجتماعی پرداخت. داده های تجربی مطالعه از دو پیمایشی بود که در سال ۱۹۹۵ انجام شد. تحقیق اول بر روی متخصصین حکومت محلی (اعضای شورای شهر، شهردار، مدیران شهرداری و روسای احزاب محلی ) ۷۷ شهرداری متوسط از شرق و غرب آلمان که به طور تصادفی انتخاب شده بودند انجام گرفت. توجه اصلی تحقیق به ارزش های سیاسی، مسائل، سیاست های حکومت های شهرداری متخصصین محلی بود. تحقیق دوم به شهروندان ۳۰ نمونه فرعی از ۷۷ شهرداری پیمایش اول پرداخت. توجه اصلی این پیمایش به ارزش های سیاسی شهروندان، مشارکت آن ها در زندگی مدنی اجتماعی شان و ارزیابی آن ها از عملکرد موسسات متعدد شهرداری بود.
هدف اصلی تحقیق کشف منابع رضایت شهروندان از عملکرد حکومت های محلی (شهرداری هاست) پرسش راهبردی کوساک این است که چرا برخی حکومت های شهرداری در ارزیابی موکلان شان، عملکرد خوبی دارند و بقیه، عملکردی ضعیف؟ او با بهره گیری از دو رهیافت تحقیقاتی «فرهنگ سیاسی » و «نهاد سیاسی» به این پرسش پاسخ می دهد. کوساک برای مطالعه عوامل فرهنگی چارچوب نظری پاتنام را به کار می گیرد و به دنبال ارزشیابی سودمندی کاربرد مفهوم سرمایه اجتماعی در تعیین نوع عملکرد حکومت های محلی آلمان است.
در چارچوب رهیافت نهادی، او می خواهد تاثیرات احتمالی تفاوت های نهادی را بر عملکرد حکومت محلی بر حسب رضایت ابراز شده شهروندان روشن کند. او از دو نیروی عمده یعنی فشارها و خواسته های بوروکراتیک و فشارها و خواسته های حزبی در تصمیم گیری های شهرداری صحبت می کند که برآیند اهداف منطقی آن ها سیاست های غیر منطقی و ناکارآمد خواهد بود. به عبارت دیگر سعی دارد تا اهمیت عامل ساختار اداری را نیز به عنوان یکی از عوامل موثر در حکومت و رضایت شهروندان از آن در کنار عامل فرهنگی - یعنی سرمایه اجتماعی – نشان دهد.
نتایج مطالعه کوساک نشان می دهد که سرمایه اجتماعی یا بطور مشخص اعتماد(موجود در فرهنگ سیاسی متخصصین محلی ) بر عملکرد بهتر حکومت محلی موثر است. این یافته موید نظر پاتنام است که در مناطقی که مشخصه فرهنگ همانا اعتماد است ، عملکرد حکومت ها کارآمدتر است و موجب رضایت شهروندان می گردد. همچنین بدون در نظر گرفتن میزان سرمایه اجتماعی عملکرد سازمانی در آن دسته از ساختارهای شهرداری که شمار صاحبان حق وتو در تصمیم گیری ها را کاهش داده اند و قدرت اداری و اجرایی در دستان شهردار متمرکز است، افزایش یافته است. در بخش نتیجه گیری، تحقیق کوساک این نقد را بر پاتنام وارد می کند که وی دموکراتیک را تنها در پیوند با سرمایه اجتماعی دیده است، در حالی که ترتیبات سازمانی نیز در این زمینه اهمیت دارند (کوساک، ۱۹۹۷).
۲-۴-۳- تحقیق تام رایس و الکساندر سامبرگ :
در مطالعه تام رایس و الکساندر سامبرگ[۶۳] از روش ها و تکنیک های مشابه مورد استفاده پاتنام استفاده شده است در این مطالعه، شاخص های فرهنگ مدنی عملکرد حکومتی با هدف کاربرد روش پاتنام در مورد ایالات متحده ساخته شدده است، محققان به دنبالاین پرسش بوده اند که آیا رابطه ای میان فرهنگ مدنی و عملکرد حکومتی وجود دارد؟ آن ها عناصر فرهنگ مدنی را براساس نظر پاتنام به چهار دسته تقسیم می کنند :
۱-مشارکت مدنی ؛ که سنجه های آن عبارتند از :
الف) تیراژ روزنامه در ایالات مختلف به عنوان شاخص توجه شهروند به موضوعات عمومی،
ب) سرانه کتاب های کتابخانه عمومی ؛
ج) سرانه تعداد گروه های محلی و انسان دوستانه در هر ایالت .
۲- برابری سیاسی ؛ که چهار سنجه آن عبارتند از :
الف) تعداد مردان آموزگار مدارس عمومی که شغل سنتی زنانه است؛
ب) تعداد زنان عضو هئیت قانونگذاری هر ایالت، که شغلی مردانه به شمار می رود؛
ج) تعداد گروه های حقوق مدنی بر حسب هر نفر در میان جمعیت غیر سفید پوست؛
د) توزیع درآمد.
۳- همبستگی، اعتماد و تساهل ؛ که سنجه های آن مشتمل بر :
الف) میزان ارتکاب جرم در هر ایالت؛
ب)تعداد وکلا بر حسب هر نفر؛
ج) میزان عدم پرداخت وام های دانشجویی.
۴- ساختارهای اجتماعی همکاری ؛ که سنجه آن سرانه شاخص ترکیبی ۲۶ گونه مختلف سازمان غیر انتفاعی است.
تمامی سنجه های تحقیق در نهایت در شاخصی با عنوان شاخص فرهنگ مدنی ترکیب شده اند : برای سنجش عملکرد حکومتی، سه شاخص لیبراسم در سیاست گذاری، نوآوری در سیاستگذاری و اثربخشی اداری به کار گرفته شده است. رایس و سامبرگ بر این اساس چنین نتیجه می گیرند که رابطه قوی میان مدنیت و عملکرد حکومتی که پاتنام ئر مناطق ایتالیا پیدا کرد در ایالات آمریکا نیز وجود دارد. در بخش نتیجه گیری، رایس و سامبرگ شهرداری را به عنوان مکانی مناسب برای مطالعه فرهنگ مدنی و عملکرد حکومتی بر می شمارند و از محققینی نام می برند که رابطه میان فرهنگ سیاسی و کیفیت زندگی را در نواحی کلان شهری ایالات متحده بیان کرده اند(رایس و سامبرگ ، ۱۹۹۷ ).
۲-۴-۴- تحقیقات NSW[64] در استرالیا :
الف) مطالعه اوکاکس
«اواکاکس» مباحث قابل توجهی را درباره سرمایه اجتماعی از طریق سخنرانی های «بویر» در سال ۱۹۹۵ در استرالیا مطرح کرده است. از دیدگاه وی سرمایه اجتماعی را می توان از طریق کار کردن با یکدیگر به طور داوطلبانه در سازمان های تساوی خواه گسترش داد. همچنین یادگیری تعدادی از معاملات و فرایندهای گروهی می تواند مزایایی را در توانایی ایجاد ارتباط با دیگران در برداشته باشد.
هدف این تحقیقات، سنجش سرمایه اجتماعی در ۵ جامعه در NSW می باشد سوال های اصلی این پژوهش عبارتند از:
- آیا چیزی به نام سرمایه اجتماعی وجود دارد؟ آیا این مفهوم دارای معنای تجربی می باشد؟
