۲-۵- بخش چهارم: هزینه یابی بر مبنای فعالیت

۲-۵-۱-مفاهیم هزینه یابی بر مبنای فعالیت

هزینه یابی بر مبنای فعالیت، از دیدگاه های مختلف مورد بررسی قرار گرفته و تعاریف متعددی برای آن بیان گردیده است که به شرح زیل می‌باشد:

هزینه یابی بر مبنای فعالیت، یکی از سیستم‌های نوین هزینه یابی محصولات و خدمات است که نیازهایی از قبیل محاسبه صحیح بهای تمام شده محصول، بهبود فرایند تولید،حذف فعالیت‌های زائد، شناخت محرک‌های هزینه، برنامه ریزی عملیات و تعیین راهبردهای تجاری را برای واحدهای اقتصادی برآورده می‌سازد. این سیستم به جای پرداختن به معلول، علت ایجاد هزینه و تولید را کالبد شکافی می‌کند و اگر فعالیتی دارای فلسفه توجیه و ارزش افزوده نباشد، زمینه حذف، تعدیل یا بهبود آن را فراهم می‌کند.(رود پشتی،۱۳۸۸)

هزینه یابی بر مبنای فعالیت، مدلی اقتصادی است که مخازن هزینه با مراکز فعالیت را در فعالیت های انجام شده نسبت می‌دهد.(الکیول^[۲۵]،۲۰۰۴)

هزینه یابی بر مبنای فعالیت، روشی است که هزینه محصول یا خدمات را بر مبنای فعالیت های انجام گرفته برای تولید آن محصول یا ارائه آن خدمت اندازه گیری می‌کند. (ستاراما^[۲۶]،۲۰۰۷)

هزینه یابی بر مبنای فعالیت سامانه حسابداری است که هزینه ها را به جای محصولات یا خدمات به فعالیت ها نسبت می‌دهد.(هیفانگ^[۲۷]،۲۰۰۶)

هزینه یابی بر مبنای فعالیت، روش حسابداری متعلق برای تخصیص هزینه منابع به موضوعات هزینه بر مبنای فعالیت ها است. این رویکرد ارتباط ملی بین محرک های هزینه، منابع و فعالیت ها را شناسایی می‌کند.(شباهنگ،۱۳۹۳)

هزینه یابی بر مبنای فعالیت شیوه ای است که برای بهبود صحت اطلاعات هزینه به کار می رود. به بیان دیگر هزینه یابی بر مبنای فعالیت به جای پرداختن به عوارض، نشانه ها و معلول به علت وقایع می پردازد و علت ایجاد هزینه و تولید فعالیت را بررسی می‌کند. اگر فعالیتی دارای توجیه، متقاصی و یا ارزش افزوده نباشد، زمینه حذف، تعدیل و یا بهبود آن را فراهم می آورد) .عزیزی و مدرس، ۱۳۸۱)

۲-۵-۲-تاریخچه هزینه یابی بر مبنای فعالیت:

در پایان دهه ۱۹۶۰ وآغاز دهه ۱۹۷۰، برخی نویسندگان حسابداری به رابطه بین فعالیت و هزینه اشاره نمودند. اما در دهه ۱۹۸۰ به دنبال بازتاب نارسایی سیستم های رایج حسابداری در ارائه اطلاعات دقیق هزینه، توجه محافل دانشگاهی و حرفه ای ‌به این رابطه بیشتر جلب گردید. این توجه عمدتاً بر اساس پیدایش ۳سازه اصلی بود:

سازه اول تغییر نوینی بود که در دنیا برای معرفی فناوری نوین و ساز و کارهای تولیدی جدید در کشورهای مختلف رخ داد.

سازه دوم این بود که در دهه ۱۹۸۰ فلسفه فکری بسیاری از مدیران شرکت‌ها دستخوش تغییرات عمده گردید و علاوه بر سودآوری، رقابت در سطح جهانی، افزایش رضایت مشتریان، تأکید بر کنترل کیفیت محصولات وکاهش هزینه ها نیز جزو اهداف اصلی مدیران قرار گرفت.

سازه سوم این بود که عده ای از نویسندگان حسابداری به تشریح فضای جدید تولید، نقش های گوناگون تکنولوژی و دیدگاه های جدید مدیران پرداختند. نویسندگان مذکورادعا کردند که سیستم های سنتی حسابداری صنعتی نه تنها پاسخگوی احتیاجات مدیران نیست بلکه استفاده از اطلاعات حاصل از آن ها سبب تصمیم گیری‌های نادرست مدیران می شود.به دنبال آن این نویسندگان اقدام به معرفی سیستم جدیدی با عنوان «هزینه یابی بر مبنای فعالیت» نمودند.

نیاز به اطلاعات عملیاتی ‌در مورد هزینه ها، مقدمه ظهور سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت را فراهم آورد. این نگرش جدید مشخصا به منظور ارائه اطلاعات مفید برای دستیابی به اهداف اصلاحی در داخل و خارج از سازمان پدید آمد. این سیستم دارای دو دیدگاه اساسی است. دیدگاه اول بیانگر تخصیص هزینه ها از منابع به فعالیت‌ها و از فعالیت‌ها به اهداف می‌باشد.

دیدگاه دوم پاسخگوی نیاز سازمان به اطلاعاتی درباره عوامل مؤثر بر ‌‌فعالیّت هاست. به عبارت دیگر چه عواملی باعث انجام کارها می‌شوند و چگونه می توان این فعالیت‌ها را به نحو مطلوب انجام داد. (رهنمای رودپشتی،۱۳۸۸)

۲-۵-۳-اهداف روش هزینه یابی بر مبنای فعالیت

اهداف هزینه یابی بر مبنای فعالیت در بخش خصوصی و دولتی متفاوت است.

در بخش دولتی این روش دو هدف کلی را دنبال می‌کند :

اول : فراهم کردن اطلاعات لازم ‌در مورد هزینه فعالیت های واحد اجرایی ذیربط، به اهداف نظارت خارجی کمک می‌کند. هزینه فعالیت ها مبنای بودجه دستگاه اجرایی را تشکیل می‌دهند که نهایتاًً به تصویب مجلس می‌رسد. اطلاعات هزینه یابی بر مبنای فعالیت در صورت های مالی و سایر گزارش های مالی دستگاه های اجرایی درج می شود.

دوم : روش هزینه یابی بر مبنای فعالیت، اطلاعات مفیدی برای نظارتهای داخلی سازمان‌ها فراهم می آورد. ازاطلاعات حاصل همچنین می توان در اتخاذ تصمیم های غیرمترقبه و در شرایط خاص استفاده کرد. برای مثال تخصیص منابع را با تغییر سیاست ها تغییر داد.

این روش در بخش خصوصی نیز اهداف متعددی را دنبال می‌کند که تعدادی از این اهداف به شهر ذیل می‌باشد:

اول: فراهم کردن اطلاعات درباره فعالیت‌های تولید با حذف فعالیت‌های اضافی

دوم:فراهم آوردن اطلاعات درباره فعالیت‌های بدون ارزش افزوده و کاهش هزنه ها از طریق حذف این فعالیت‌ها(در صورت امکان)

سوم:فراهم آوردن اطلاعات به منظور تدین راهبرد قیمت گذاری(رود پشتی،۱۳۸۸)

۲-۵-۴-فرایند روش هزینه یابی بر مبنای فعالیت

در کاربرد روش هزینه یابی بر مبنای فعالیت باید به دو نکته مهم توجه شود :

نکته اول : تمایز قائل شدن بین فعالیت ها، فرایند و محصول است. برای مثال اجرای قانون یک فرایند است و فعالیت با محصول محسوب نمی شود. از طرفی ارسال گزارش به مقامات بالاتر، فعالیت محسوب می شود و محصول با فرایند نیست. محصول چیزی است که توسط بخش یا واحد اجرایی تولید و بر محیط خارج تأثیرمی گذارد.