پیشوایان ما:عادل ادیب،ترجمه اسدالله مبشری.
اما پژوهشهای فارسی زبانان:۱-قیام سادات علوی:علی اکبر تشید۲-سیره پیشوایان:مهدی پیشوایی۳-ماهیت قیام شهید فخ:ابوفاضل رضوی اردکانی ۴-شخصیت و قیام زید بن علی: ابوفاضل رضوی ۵-قیام های شیعه در عصر عباسی:محمد کاظمی پوران ۶-جنبش حسنیان:محمد حسن الهی زاده.
همچنین، یک سری مقالات تحقیقی-پژوهشی با همان ویژگی های بالا، در این زمینه منتشر شده است که می توان به:۱- « قیام های شیعی در دوره اول عباسی » نوشته بهزاد ابوالحسنی ۲-« تطور اندیشه ارجاء از مرجئه نخستین تا مرجئه خالص » از علی غلامی دهقیاشاره کرد.
بنابر آنچه نوشته شد، پژوهش مستقلی که به طور ویژه به این موضوع پرداخته باشد، نیست. لذااین تحقیق ضمن استفاده از دستاوردهای پژوهش های پیشین، می کوشد با بررسی زمینه ها و شرایط تاریخی آن عصر، تصویری جامع، تحقیقی و در حد امکان اقناء کننده، از موضوع را ارائه دهد.
۱-۱-۴- روش تحقیق
با توجه به ماهیت موضوع، روش تحقیق در این پژوهش، تاریخی–تحلیلی خواهد بود. به شکلی که ابتدا هر قسمت به طور مشخص توصیف و سپس ابعاد آن مورد نقد و بررسی قرار خواهد گرفت . بدیهی است، که روش گردآوری اطلاعات خام در این پژوهش کتابخانه ای می باشد، بدین ترتیب که ابتدا منابع اصلی و سپس پژوهش های انجام شده مورد مطالعه و سپس از آن ها فیش برداری می شود، بعد از آن فیش ها را بر اساس موضوعات خاصی که قبلاً فهرست بندی شده اند، به دسته ها و زیر دسته ها ی متعددی تقسیم بندی می شوند، آنگاه درجه اعتبار، تشابهات و … آن ها مورد بررسی و سپس موارد باقی مانده، مورد نقد و تحلیل قرار می گیرند و سرانجام حاصل کار در چهارچوبی مشخص وتدوین می شود.
۱-۱-۵- سؤالات تحقیق
در این پژوهش سعی می شود به سؤالات زیر پاسخ داده شود:
-
- اوضاع سیاسی، اجتماعی، مذهبی و فکری جامعه اسلامی، همزمان با امامت صادقین (ع) چگونه بود؟
۲٫مهم ترین قیام های علویان و دلایل شکل گیری آن ها،در عصر امامت صادقین(ع)چه بود؟
۳٫مواضع و رویکردهای امامین صادقین(ع) در ارتباط با قیام های علویان در عصر ایشان،چگونه و بر چه اصولی استوار بود؟
۴٫چگونه و بر اساس کدام شواهد، می توان پی برد که قیام های علویان در عصر امام جعفر صادق وامام موسی کاظم (علیهما السلام) در تعارض سیره و روش سیاسی-اجتماعی ایشان نبوده است؟
۱-۱-۶- فرضیاتتحقیق
-
- چنین به نظر می رسد که اوضاع و شرایط سیاسی –اجتماعی و …جامعه ی اسلامی و مسلمانان در عصر صادقین و بطور کلی پیش از آن،در یکی از بحرانی ترین مقاطع پس از وفات پیامبر(ص) قرار داشت. زیرا، علاوه بر فشارها و آزارهای خلفای وقت، فرقه ها و گروه های انحرافی متعددی وحدت و آرامش جامعه اسلامی را به شدت به چالش کشانیده بودند.
۲٫قیام های زیدبن علی،یحیی بن زید، محمد بن عبدالله ( نفس زکیه)،ابراهیم بن عبدالله، حسین بن علی(شهید فخ)ویحیی بن عبدالله از مهم ترین قیام های این دوره بودند. به نظر می رسد که ظلم و ستم و رفتارهای تبعیض آمیز و ناصواب خلفا وقت، اقامه امر به معروف و نهی از منکر،زمینه ساز قیام های مذکور بود.
۳٫چنین به نظر می رسد که مواضع ائمه اطهار، به ویژه امامان صادقین (ع) در رابطه با جنبش هایی که با هدف برپایی امر به معروف و نهی از منکر،مبارزه و مقابله با سیاست های ناصواب خلفاء صورت پذیرفت، حمایت و تایید اصولی آن ها بود.
۴٫بر اساس برخی از شواهد تاریخی و روایی، بیشتر قیام های علویان،عصر صادقین با اطلاع و تا حدودی رضایت ائمه اطهار (ع) انجام شد، حتی آن امامان به جز در مواردی اندک، تلویحاً آنان را تأیید و برای پیروزیشان دعا کردند.
( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
۱-۲- تعاریف مفهومی
۱-۲-۱- تقیه
از ماده ” وَقْی ” است. مثل تقوا که از ماده وَقی است . تقیه یعنی، مستور داشتن اعتقاد باطنی و کتمان در برابر مخالفان به خاطر اجتناب از زیان های دینی و دنیوی. یا به تعبیری دیگر یک نوع تاکتیک معقول در مبارزه با دشمن،برای حفظ بهتر و بیشتر نیروها. تقیه از ویژگی های اعتقادی مذهب تشیع است و پیروان این مذهب، به جهت فشارهای حکام وقت همیشه به آن نیازمند بودند. البته تقیه اقسامی دارد، از جمله: تقیه واجب، تقیه مستحب، تقیه مباح، تقیه مکروه و تقیه حرام.
۱-۲-۲- حسنیان
به فرزندان و اخلاف امام حسن (ع)، برای باز شناسی از فرزندان امام حسین (حسینیان)، اطلاق می گردید. نسب حسنیان به حسن بن حسن برمی گردید. از لحاظ تاریخی این اصطلاح بیشتر برای فرزندان حسن بن حسن (ع) به کار برده می شد، زیرا در حوادث و رویدادهای تاریخی و سیاسی قرون نخستین هـ. ق، صاحب نقش بوده و دست به قیام‌هایی زدند.
۱-۲-۳- فخ
ام سرزمین و بیابانی در یک فرسنگی (۶ کیلومتری) مکه، که فاجعه عظیم و خونین شهادت حسین بن علی از نوادگان امام حسن (ع) و یارانش در سال ۱۶۹ هـ.ق به دست هادی عباسی در آن جا به وقوع پیوست . به همین جهت، حسین بن علی در تاریخ به «شهید فخ» شهرت یافته است. روایات متعددی از سوی ائمه (علیه السلام) مبنی بر تلخی و ناگواری فاجعه فخ رسیده است.
۱-۲-۴- عباسیان
این واژه از لحاظ تاریخی، به فرزندان عباس بن عبدالمطلب و عمدتاً به خلفای عباسی که از سال ۱۳۲ تا ۶۵۶ ه.ق در رأس خلافت مسلمانان قرار داشتند، اطلاق می شود. اینان فرزندان عبدالله بن عباس بودند. وی از مفسران و قرآن شناسان عهد خلفای راشدین محسوب می شد و در بیشتر موارد با خلفا،از جمله حضرت علی (ع) همراهی نمود. بعدها فرزندان او از جمله علی، محمد، ابراهیم و ابوالعباس عبدالله بتدریج وارد عرصه های سیاسی شدند و نهایتاً در سال ۱۳۲ هـ .ق با سقوط امویان، به خلافت مسلمانان رسیدند.
۱-۲-۵- علویان
این واژه به معنای اخص، منحصر در فرزندان حضرت فاطمه زهرا (ع) و امام علی (ع) یعنی (حسن، حسین و نوادگان ایشان) بود. از این رو سادات یا فاطمیان یا علویان نسل امام حسن(ع) را علویان حسنی و نسل امام حسین (ع) ار علویان حسینی، و به طور اخص فرزاندان امام موسی کاظم (ع) را علویان موسوی می نامند.
۱-۳- بررسی ونقد منابع و مآخذ
همانطور که می دانیم شرط صحت و علمی بودن هر پژوهش و تحقیقی، شناخت و استفاده از منابع و مآخذ آن پژوهش می باشد که بتواند محقق را در پاسخ گویی به فرضیه هایش کمک و یاری دهد. بر این اساس و جهت دستیابی به نتایجی جامع و قابل اطمینان، منابع و مآخذ مورد استفاده در این پایان نامه را می توان بطور کلی به دو دسته :منابع «متقدم»یا «اصلی»و منابع «متاخر»یا «فرعی»تقسیم بندی کرد که هر کدام موارد متعددی را شامل می شود.
۱-۳-۱- منابع متقدّم(اصلی):
۱-تاریخ الرسل و الامم و الملوک :
نویسنده آن ابوجعفر محمدبن جریر طبری ( ۲۲۴-۳۱۰ ق ) و به صورت سالنگاری تالیف یافته است.طبری وقایع تاریخی از آغاز آفرینش تا سال ۳۰۲ هـ.ق. را روایت کرده است. تاریخ او از همان ابتدا مقبولیت عام یافت، علت آن هم ذکر تفصیلی حوادث و استثناء بودن آن از این زاویه است.
روایات طبری بطور عمده در قالب حدیثی بیان شده، بدین ترتیب که ابتدا سند آورده، سپس متن خبر را بیان کرده است. همچنین در نقل روایت، نقل های مختلفی را از یک حادثه ذکر کرده است و این بدین جهت بوده که وی از بسیاری مکتوبات تاریخی رایج یا غیر رایج آن عصر را که در اختیار داشته، استفاده نموده است.
تاریخ طبری درباره قیام های شیعی دوره عباسی، بیشتر از دیگر منابع به ذکر حوادث آنها پرداخته است. ولی چون از علمای سنی مذهب است، رفتار خلفا با قیام کنندگان علوی را به صرف آن که خلفا جانشینان پیامبر (ص) بودن جایز می داند.وی عمده اخبار مربوط به فعالیت های سیاسی حسنیان علیه عباسیان را در ضمن بیان حوادث سال های ۱۴۵ و ۱۴۶ هـ .ق آورده است.در کتاب او اطلاعات مربوط به قیام های حسین بن علی (شهید فخ)، یحیی و ادریس کمتر به چشم می خورد. متن کامل تاریخ طبری با ترجمه ابوالقاسم پاینده در پانزده مجلّد توسط انتشارات اساطیر و در سال ۱۳۸۵ برای پنجمین بار منتشر شد.
۲- تاریخ یعقوبی :
نویسنده آن احمد بن ابی یعقوب مشهور به ابن واضح، متوفی سال ۲۸۴ ق است. گفته شده، یعقوبی به صورت سنتی گرایشات شیعی مذهب داشته است و در گوشه کنار مطالب کتابش نیز این گرایشات تا حدودی به چشم می خورد. شاید تمایلات شیعه امامیه ی او باعث شده تا در کتاب خود قیام زید بن علی را بسیار به اجمال بیان کند.
مطالب تاریخ یعقوبی، از ابتدای خلقت آغاز، و تا سال ۲۵۹ ق ادامه می یابد. ظاهراً این کتاب قدیمی ترین تاریخ عمومی است. این اثر که در تمدن اسلامی نوشته و در اختیار است. دو اختلاف اساسی با تاریخ طبری دارد : ۱- شیوه نگارش آن به صورت تاریخی است نه حدیثی ۲– یعقوبی به جهت گرایشات شیعی در تدوین کتابش، برخلاف طبری، از قیام علویان بویژه سادات حسنی در مقابل خلفای عباسی دفاع کرده است.این کتاب با قلم محمد ابراهیم آیتی ترجمه و توسط موسسه انتشاراتی علمی و فرهنگی چاپ گردیده است.
۳- مروج الذهب :
این اثر توسط، علی بن الحسین مسعودی، متوفی سال ۳۴۶ هـ . ق نوشته شده است. مطالب این کتاب با مبحث پیدایش خلقت آغاز و سپس با ذکر حوادث مختلف، به توضیح و بیان تاریخ اسلام و پیامبر (ص) پرداخته و در نهایت با ذکر حوادث خلفای عباسی در سال ۳۴۶ ق به پایان خود می رسد.
یکی از ویژگی های مهم کتاب، استفاده ای است که او برای تالیف اثرش از منابع گوناگون کرده است. در این کتاب، علاوه بر ذکر حوادث تاریخی، به مسائل فرهنگی، فرقه ای، کلامی و ادبی نیز پرداخته شده است. همچنین مانند تاریخ یعقوبی،در آن از قیام های علویان دفاع شده است، اما در ذکر اعداد و ارقام و ذکر اسامی، دقت تاریخ یعقوبی را ندارد.
۴-مقاتل الطالبیین :
نویسنده آن ابوالفرج علی بن حسین اصفهانی، متوفی سال ۳۵۶ ق است. نگاهی اجمالی به این اثر، گرایشات شیعی مولف را به خوبی نشان می دهد. با وجود این، احتمالاً تشیع وی از نوع شیعه زیدی باشد. به هر حال بخشی از مطالب این کتاب درباره طالبیانی است که به دست حکام وقت کشته شده اند. چنان که خود نویسنده بر این نکته تصریح کرده است.
شیوه نویسنده، شرح کوتاهی از زندگی و شهادت حدود ۲۱۶ نفر از آل ابوطالب، از زمان پیامبر (ص) تا زمان نگارش کتاب است، البته فقط طالبیانی که در ظاهر مرگشان به دلایل سیاسی بوده است(اصفهانی،۶۶۴:۱۳۷۸). یکی از بزرگترین نقایص مقاتل الطالبیین، بی توجهی مولف به سال و زمان حوادث است همچنین، در برخی از مطالب تاریخی و تحلیل های وی نیز شبهه هایی دیده می شود.در مقایسه ی بین قیام های علوی، بیشترین مطالب مقاتل، به شرح قیام محمدبن عبدالله اختصاص یافته است
۱-۳-۲- منابع متأخر(فرعی):
۱-الکامل :
این کتاب، تالیف ابن اثیر از مورخان نیمه دوم قرن ششم هـ.ق است. الکامل از دو بخش تشکیل می شود. مطالب بخش اول، از تاریخ های طبری، یعقوبی و مسعودی اقتباس و بخش دوم مشاهدات شخصی نگارنده است.مباحث این کتاب از بحث آفرینش شروع و تا آخرین سال های حیات مولف، که مصادف با حملات مغولان در سال ۶۲۸ ق است، ادامه یافته است.
